Qasja e financave publike dhe pasojat e politizimit të shpenzimeve, 2014 – 2024

Në periudhën 2014-2024, të ardhurat dhe shpenzimet e buxhetit të shtetit kanë pasur një rritje të dukshme, por kjo rritje nuk ka arritur të balancojë plotësisht kërkesat për financimin e shërbimeve sociale, veçanërisht pensioneve dhe shërbimeve shëndetësore.

Sinjalet që kanë dalë nga analizimi i të dhënave tregojnë një problem të theksuar në menaxhimin e shpenzimeve, si dhe disbalanca ndërmjet të ardhurave dhe nevojave për financim në sektorët kyç.

1. Të ardhurat e Buxhetit të Shtetit

Të ardhurat totale të buxhetit kanë pësuar një rritje të vazhdueshme gjatë kësaj periudhe, duke kaluar nga 366.7 miliardë lekë në 2014 në 710.3 miliardë lekë në 2024. Kjo rritje ka ardhur kryesisht nga:

a. Të ardhurat Tatimore

Të ardhurat nga tatimet dhe doganat kanë pasur një rritje të vazhdueshme, nga 253.4 miliardë lekë në 2014 në 456.9 miliardë lekë në 2024. Kjo tregon përpjekjet për të forcimin e administratës tatimore dhe rritjen e aktiviteteve ekonomike.

• Tatimi mbi Vlerën e Shtuar (TVSH): Ka pasur një rritje të konsiderueshme, nga 123.7 miliardë lekë në 2014 në 214 miliardë lekë në 2024.
• Tatimi mbi Fitimin: Ka pësuar rritje, por jo në mënyrë të barabartë me rritjen e të ardhurave të tjera, duke u rritur nga 21.5 miliardë lekë në 2014 në 56 miliardë lekë në 2024.

b. Të ardhurat nga Pushteti Vendor

Pushteti vendor ka pasur një rritje të të ardhurave, nga 12.4 miliardë lekë në 2014 në 40.3 miliardë lekë në 2024, por kjo është e lidhur kryesisht me transfertat nga qeveria qendrore. Kjo tregon se pushteti vendor vazhdon të jetë i varur nga buxheti i shtetit, pa mundësi të mëdha për të krijuar burime të pavarura.

c. Të ardhurat nga Fondet Speciale

Këto të ardhura janë rritur gjithashtu, duke pasur një rritje të vazhdueshme, veçanërisht nga sigurimet shoqërore dhe shëndetësore. Megjithatë, pavarësisht rritjes, ato nuk kanë arritur të mbulojnë kërkesat në rritje për pensione dhe shërbime shëndetësore, siç reflektohet në të dhënat që tregojnë rritjen e presioneve për këto shpenzime.

2. Shpenzimet e Buxhetit të Shtetit

Në të njëjtën periudhë, shpenzimet e buxhetit kanë pasur gjithashtu një rritje të dukshme, duke kaluar nga 438.8 miliardë lekë në 2014 në 728.6 miliardë lekë në 2024. Megjithatë, këto shpenzime kanë pasur tendencën të rriten pa një balancim të mjaftueshëm me burimet e të ardhurave.

a. Shpenzime Korrente

Shpenzimet korrente kanë rritur nga 341 miliardë lekë në 2014 në 606.3 miliardë lekë në 2024, duke reflektuar kërkesat në rritje për shërbime publike, sidomos në pensione dhe shëndetësi.

• Shpenzimet për personelin: Janë rritur nga 71.4 miliardë lekë në 2014 në 112.7 miliardë lekë në 2024. Kjo tregon një rritje të administratës shtetërore dhe të angazhimit të burimeve për pagat e funksionarëve.
• Shpenzimet për interesat e borxhit: Këto shpenzime janë mbajtur të qëndrueshme në rreth 40 miliardë lekë gjatë periudhës 2014-2024, duke reflektuar nivelin e borxhit të shtetit dhe barrën që ky borxh ka mbi financat publike.

b. Shpenzime për Fonde Speciale

Shpenzimet për fondet speciale, që përfshijnë pensionet dhe sigurimet shëndetësore, kanë pasur një rritje të vazhdueshme, nga 136.3 miliardë lekë në 2014 në 251.8 miliardë lekë në 2024. Kjo rritje ka qenë e nevojshme për të mbuluar presionin e rritur për pensione dhe shërbime shëndetësore, por ka pasur gjithashtu sinjale që tregojnë mungesën e një menaxhimi të qëndrueshëm të këtyre burimeve, duke lënë hapësirë për tensione të mundshme në buxhetin e ardhshëm.

3. Kritika dhe reflektim i treguesve kryesorë

• Disbalancat midis të ardhurave dhe shpenzimeve: Ndryshe nga rritja e të ardhurave, shpenzimet e buxhetit kanë pasur një rritje më të shpejtë, sidomos për pensionet dhe shërbimet sociale, të cilat përbëjnë një pjesë të madhe të shpenzimeve. Rritja e këtyre shpenzimeve nuk ka qenë e mbështetur në një rritje të mjaftueshme të të ardhurave nga burimet e tjera, duke e bërë të pamundur një balancim të qëndrueshëm të buxhetit.
• Kërkesat për shpenzime shëndetësore dhe pensione: Edhe pse ka pasur një rritje të të ardhurave nga fondet speciale, kjo rritje nuk ka qenë e mjaftueshme për të mbuluar kërkesat e rritura për pensione dhe shërbime shëndetësore. Kjo tregon mungesën e një strategjie afatgjatë për menaxhimin e këtyre shpenzimeve dhe për sigurimin e një mbështetjeje të mjaftueshme për ata që janë më të ekspozuar ndaj nevojave sociale.
• Varësia nga transfertat e shtetit: Pushteti vendor ka pasur një varësi të vazhdueshme nga transfertat e qeverisë qendrore. Kjo ka kufizuar mundësitë për zhvillim ekonomik të qëndrueshëm në nivel lokal dhe ka theksuar mangësitë në decentralizimin e menaxhimit financiar.

Në përfundim, të dhënat e periudhës 2014-2024 tregojnë një disbalancë midis rritjes së të ardhurave dhe shpenzimeve të nevojshme për shërbime sociale, duke sjellë sfida për qëndrueshmërinë e financave publike dhe nevojën për një përmirësim të menaxhimit të burimeve për të adresuar kërkesat që vazhdojnë të rriten, veçanërisht në sektorët e pensioneve dhe shëndetësisë.