Turizmi si motor ekonomik – Qëndrueshmëri apo ekspozim?

0 €

Në dekadën e fundit, turizmi është shndërruar në një nga motorët kryesorë të rritjes ekonomike në Shqipëri, duke nxitur investime, krijuar vende pune dhe gjeneruar të ardhura të konsiderueshme për sektorin publik dhe privat.

Megjithatë, varësia e lartë nga kjo industri, e cila është thelluar sidomos pas vitit 2018, ka ngritur shqetësime të reja mbi qëndrueshmërinë makroekonomike dhe aftësinë e ekonomisë shqiptare për t’u përballur me goditje të jashtme, siç u dëshmua qartazi gjatë krizës së pandemisë dhe sfidave të pasigurta ndërkombëtare.

Kjo analizë ka për qëllim të shqyrtojë në mënyrë kritike qëndrueshmërinë e modelit të tanishëm të rritjes ekonomike të Shqipërisë, në një kontekst ku turizmi zë një peshë gjithnjë e më të madhe në PBB dhe në bilancin e pagesave.

Duke ndërtuar një qasje krahasuese me tre vende me karakteristika të ngjashme – Greqinë, Kroacinë dhe Malin e Zi, analiza synon të identifikojë mësime praktike, modele të suksesshme dhe dobësi sistemike në menaxhimin e rritjes turistike dhe përfshirjes së saj në zhvillimin e përgjithshëm ekonomik.

Përgjatë analizës, dy pyetje themelore udhëheqin strukturën e shqyrtimit:

  1. Sa i qëndrueshëm është potenciali i rritjes ekonomike përballë goditjeve në sektorin e turizmit në vendet e vogla me varësi të lartë nga kjo industri, si Shqipëria?
  2. Cilat janë përmasat e ndikimeve afatshkurtra të turizmit mbi sektorët e tjerë ekonomikë, si bujqësia, ndërtimi, tregtia dhe shërbimet?

Në këtë kuadër, analiza ndërton një trajektore që lidh ndikimin ekonomik të turizmit me dinamikën fiskale, strukturore dhe institucionale, duke propozuar gjithashtu politika afatmesme dhe afatgjata për transformimin e modelit të tanishëm drejt një zhvillimi më gjithëpërfshirës dhe më rezistent ndaj krizave.

Qëllimi i kësaj analize është të vlerësojë në mënyrë të thelluar qëndrueshmërinë e rritjes ekonomike të Shqipërisë në kushtet e një varësie të lartë nga turizmi, duke e krahasuar me vende me përvojë të ngjashme si Greqia, Kroacia dhe Mali i Zi.

Kjo bëhet përmes një qasjeje ndërdisiplinore që lidh ndikimin afatshkurtër dhe afatgjatë të turizmit me komponentët makroekonomikë, buxhetorë, rajonalë dhe socialë.

Në thelb, analiza synon të:

  1. Vlerësojë nivelin e ekspozimit të ekonomisë shqiptare ndaj goditjeve të jashtme që prekin turizmin, siç janë krizat shëndetësore, ndryshimet klimatike, pasiguria gjeopolitike dhe luhatjet në kërkesën globale.
  2. Identifikojë mënyrën se si rritja e turizmit ndikon në sektorët e tjerë ekonomikë, si bujqësia, ndërtimi, tregtia dhe punësimi, për të përcaktuar nëse ky ndikim është transformues apo përforcon varësi ciklike dhe struktura të paformalizuara.
  3. Krahasojë performancën, politikat dhe rezistencën e Shqipërisë me vende të tjera që kanë përballuar sfida të ngjashme, me qëllim nxjerrjen e mësimeve dhe përcaktimin e opsioneve strategjike për reforma.
  4. Formulojë rekomandime për ndërtimin e një modeli turizmi gjithëvjetor, të integruar, të formalizuar dhe të qëndrueshëm, i cili rrit vlerën e shtuar për ekonominë dhe mbron mirëqenien e komuniteteve vendase.

Në këtë kuptim, analiza shërben si një instrument politikash publike dhe orientim për aktorët ekonomikë, me objektivin final të konsolidimit të një modeli zhvillimi që e sheh turizmin si pjesë të një ekonomie rezistente, të balancuar dhe gjithëpërfshirëse.

Kategori: , Etiketa: , , , , , , , ,

Përshkrim

Analiza e qëndrueshmërisë së rritjes dhe ndikimit ekonomik të turizmit në Shqipëri, përballë vendeve me varësi të lartë si Greqia, Kroacia dhe Mali i Zi, nxjerr në pah disa konstatime të rëndësishme nga këndvështrimi ekonomik, buxhetor, i biznesit, qytetarit dhe turistit.

Gjetjet bazohen në të dhëna kombëtare dhe ndërkombëtare të periudhës 2019–2024 dhe adresojnë sfida e potenciale të modelit aktual të zhvillimit turistik në Shqipëri.

  1. Varësia nga turizmi dhe rreziku makroekonomik

Shqipëria regjistroi në vitin 2023 rreth 10.1 milion vizitorë të huaj[1], një rritje prej 35% krahasuar me vitin 2022, duke përfaqësuar mbi 17% të PBB-së – nivel krahasues me Kroacinë (25%) dhe Malin e Zi (22%), por më i lartë se Greqia (12–15%).

  • Kjo varësi e lartë ndaj një sektori të ndjeshëm rrit rrezikun ndaj goditjeve të jashtme, duke shkaktuar pasiguri në kursin e këmbimit, bilancin e pagesave, dhe të ardhurat buxhetore.

Ndryshe nga Greqia dhe Kroacia që kanë zhvilluar fonde stabiliteti dhe modelet e turizmit gjithëvjetor, Shqipëria mbetet e ekspozuar ndaj sezonalitetit dhe mungesës së amortizatorëve institucionalë.

  1. Ndikimi ekonomik ndërsektorial dhe vlera e shtuar
  • Turizmi ka një ndikim të dukshëm në rritjen e punësimit informal, në rritjen e kërkesës për ndërtim, dhe në rritjen e konsumit të produkteve vendore.
  • Megjithatë, vetëm 16% e të ardhurave turistike në Shqipëri qarkullojnë brenda zinxhirit të vlerës lokal (bujqësi, artizanat, transport), krahasuar me mbi 30% në Greqi dhe Kroaci.

Ekonomia shqiptare nuk po kapitalizon në mënyrë efektive vlerën që turizmi mund të krijojë për sektorët prodhues dhe ruralë. Mungon integrimi mes turizmit dhe prodhimit lokal.

  1. Pabarazitë territoriale dhe përjashtimi i zonave të brendshme
  • Rreth 85% e kapaciteteve akomoduese ndodhen në zonën bregdetare Durrës–Vlorë–Sarandë.
  • Zonat e brendshme (si Dibra, Librazhdi, Kolonja, Kukësi) mbeten jashtë rrjedhave investuese dhe turistike, duke humbur potencial për turizëm kulturor, natyror dhe agroturizëm.

Ndryshe nga Kroacia dhe Greqia që kanë ndërtuar “korridore tematike” dhe mbështetje për qendrat rurale, Shqipëria ka nevojë për politika zhvillimi të balancuar territorialisht dhe stimulim për qendrat e vogla turistike.

  1. Formalizimi fiskal dhe baza tatimore
  • Mbi 60% e akomodimit turistik në Shqipëri vlerësohet të jetë informal (Airbnb, dhoma private, struktura pa licencë), duke ndikuar negativisht në:
    • Të ardhurat buxhetore,
    • Cilësinë e shërbimit,
    • Transparencën për konsumatorin.
  • Në Malin e Zi dhe Kroaci, formalizimi është i detyruar përmes sistemeve të deklarimit digjital, regjistrimit të vizitorëve dhe certifikimit të operatorëve.

Shqipëria ka një deficit të madh në formalizim, duke humbur potencial të konsiderueshëm për të ardhura dhe për zhvillim të qëndrueshëm të sektorit.

  1. Mbrojtja sociale dhe elasticiteti ndaj krizave
  • Punonjësit sezonalë në Shqipëri kanë mungesë të skemave sigurimi dhe përfitimeve sociale, duke i bërë të pambrojtur ndaj krizave si pandemia apo kolapsi i kërkesës.
  • Për krahasim, Greqia dhe Kroacia kanë skema sigurimi të dedikuara për punë sezonale dhe fondet rajonale të emergjencës.

Pa përfshirje sociale, rritja turistike krijon pabarazi dhe pasiguri. Nevojitet një arkitekturë mbrojtëse për punonjësit sezonalë dhe komunitetet e varura.

  1. Nevoja për fond rezervë dhe menaxhim makroekonomik
  • Shqipëria nuk ka ende një Fondi të Stabilitetit Turistik, ndonëse të ardhurat nga turizmi përbëjnë mbi 25% të bilancit të pagesave.
  • Të ardhurat në rritje nga turizmi duhet të kanalizohen pjesërisht në këtë fond, për të ruajtur stabilitetin fiskal dhe valutor në kohë krize.

Ndryshe nga fqinjët me institucione të konsoliduara financiare, Shqipëria ka nevojë urgjente për një mekanizëm kursimi dhe stabiliteti për sektorin turistik.

  1. Kufizime strukturore dhe boshllëqe në politikëbërje
  • Mungesa e të dhënave të harmonizuara sektoriale e rajonale, si dhe analiza ekonometrike për turizmin, pengon ndërtimin e politikave të bazuara në prova.
  • Politikat janë fragmentare dhe të orientuara drejt “menaxhimit të sezonit” dhe jo modelimit strategjik afatgjatë.

Ndërtimi i një modeli gjithëvjetor dhe gjithëpërfshirës kërkon kapacitete më të larta analitike dhe bashkëpunim ndërinstitucional.

Turizmi në Shqipëri ka hyrë në një fazë ku rritja numerike nuk është më e mjaftueshme, nëse nuk shoqërohet me:

  • Formalizim dhe diversifikim ekonomik,
  • Barazi territoriale,
  • Përfshirje sociale,
  • Mbrojtje makroekonomike,
  • Koordinim strategjik dhe institucional.

Krahasimi me Greqinë, Kroacinë dhe Malin e Zi tregon qartë se shqetësimet janë të përbashkëta, por masat e marra ndryshojnë ndjeshëm. Shqipëria ka potencial, por i duhet një ndryshim paradigme për ta shndërruar turizmin nga konsum sezonal në një motor të zhvillimit të qëndrueshëm.

[1] Në 2024-a u regjistruan deri në 11.7 milionë vizitorë të huaj, ndërsa në 2025 pritshmëria është që ky numër të shkojë në 12 milionë turistë

Produkte të afërt