KOMBINIM I SHËNDETSHËM I FONDIT TË PENSIONEVE MES SEKTORIT PUBLIK DHE ATIJ PRIVAT

Të drejtën për të përfituar pension në njërën prej këtyre skemave e ka kushdo që ka mbushur moshën e pensionit. Përvoja e dekadave të fundit ka treguar se shumë vende po i transformojnë sistemet e pensioneve nga versioni me një shtyllë në atë të shumëfishtë. Sistemet e pensioneve me shumë kolona janë më të përshtatshme për të përmbushur qëllimet dhe objektivat që duhet të ketë një skemë pensioni (Blake, 1992). Objektivi më i rëndësishëm i sistemit të pensioneve është të reduktojë varfërinë e pleqërisë dhe të sigurojë një nivel jetese të afërt me atë që ka pasur një individ gjatë punës. Sistemi me shumë kolona balancon më mirë hendekun midis grupeve të popullsisë

Në shumë vende të Evropës Perëndimore, termi “Kolona e dytë” shpesh shoqërohet me skemat e pensioneve suplementare të krijuara sipas marrëveshjeve kolektive të punës. Duke parë tendencat në reformën e pensioneve në vendet e Evropës Qendrore në tranzicion, si Polonia dhe Hungaria, pati një zhvendosje nga Pay as You Go (PAYG) në skemat e financimit të pensioneve (Deacon et al., 2005). Nën asistencën e Bankës Botërore, këtë trend e ndoqën vendet e Ballkanit Perëndimor: Kroacia, Maqedonia e Veriut dhe Kosova. Nga ana tjetër, Organizata Ndërkombëtare e Punës (ILO) po mbështet sistemet ekzistuese publike PAYG, të cilat duhet të reformohen për të përballuar sfidat komplekse.

Sistemi shqiptar i pensioneve është një sistem i bazuar te përfitimi i përcaktuar (DB) i financuar nga kontributet, me financim shtetëror që mbulon deficitin. Në vitin 2015, Shqipëria zbatoi një paketë të reformës së pensioneve me objektiva përmirësimin e qëndrueshmërisë fiskale të sistemit, forcimin e lidhjes ndërmjet kontributeve dhe përfitimeve dhe përmirësimin e mbulimit. Masat që filluan në janar 2015 ishin kryesisht në tre fusha: (a) reformat parametrike në skemën ekzistuese të DB, (b) rishikimi i marrëveshjeve të pensioneve për grupe të veçanta punëtorësh dhe (c) futja e një pensioni social jo kontributdhënës.

Përsa i përket ndryshimeve parametrike, formula e pensionit u modifikua në shumën e një kati pensioni bazë plus një shtesë. Pensioni bazë korrespondon me masën e pensionit social të përpjestuar me numrin e viteve të kontribuuara, në raport me numrin total të viteve të siguruara të përcaktuara në ligj. Në vitin 2016, vitet e nevojshme të sigurimit ishin 35, duke u rritur me katër muaj çdo vit deri në 40. Pensioni suplementar llogaritet si 1 për qind e pagës mesatare të indeksuar gjatë gjithë karrierës së individit për çdo vit kontributi.

U hoq tavani i pensioneve, paga minimale kontributive u unifikua me pagën minimale zyrtare, paga maksimale kontributive u indeksua me rritjen e pagës mesatare dhe indeksimi i pensioneve u kufizua në normën e inflacionit.
Përtej masave të kufizuara kohore, kriza ka të ngjarë të ketë efekte afatgjata dhe strukturore në tregun e punës, të cilat më pas mund të transmetohen në përfitimet e ardhshme të pensioneve.
Në të njëjtën kohë, përkeqësimi i financave publike që rezulton nga përpjekjet për të zbutur efektet ekonomike dhe sociale të krizës mund të përkeqësojë presionin mbi qëndrueshmërinë fiskale të skemës publike të pensioneve.
Nisur nga gjithë situata e kaluar dhe ajo aktuale nevojite një rishikim për të bërë efektive skemën e pensioneve bazuar te kolona e dytë, por edhe e tretë.

Këto tematika dhe më gjerë trajtohen në këtë raport studimor.

Përshkrim

Fokusi kryesor i raportit është rishikimi i sistemit të pensioneve të pleqërisë në Shqipëri në kontekstin e qeverisjes së fondeve të pensioneve publike dhe private duke rritur mbulimin e pensionistëve dhe vlerën e pensioneve të tyre. Pensioni i pleqërisë është një përfitim i pagueshëm për personat që kanë mbushur moshën e pranueshmërisë, për të cilin e drejta bazohet kryesisht në një formë të të dhënave paraprake, të tilla si kontributet (të paguara ose të kredituara), punësimi ose vendbanimi. Analiza e raportit fokusohet kryesisht në pensionet ligjore, duke përfshirë kontributin e mjaftueshmërisë së pensioneve suplementare aty ku është e nevojshme.

Raporti gjithashtu analizon rolin e pensioneve të të mbijetuarve, ku e drejta bazohet në të drejtat e prejardhura, në sigurimin e të ardhurave adekuate të pleqërisë. Për më tepër, meqenëse shumë njerëz arrijnë moshën e vjetër pa pasur të drejta të mjaftueshme pensioni, raporti shqyrton gjithashtu dispozitat për të ardhurat minimale për të moshuarit. Disa elementë të përfitimeve të pensionit minimal mund të varen nga nevoja aktuale dhe të testohen të ardhurat ose mjetet.

Ky studim përdor politikat e pensioneve si një lente përmes së cilës ne shqyrtojmë dhe promovojmë drejtësinë, barazinë dhe përfshirjen sociale ndër breza në kontekstin e plakjes së popullsisë, duke u fokusuar në Shqipërinë dhe politikën shqiptare të pensioneve në radhë të parë dhe gjithashtu nxjerrim konkluzione të rëndësishme për politikën e pensioneve.

Hulumtimi fokusohet në dy aspekte të gjera të politikës së pensioneve, përkatësisht, përshtatshmërinë e pensioneve shtetërore dhe mbulimin e pensioneve private. Për të kuptuar këto dy aspekte të politikës nga këndvështrimi i qytetarëve, u zhvilluan intervista dhe fokus grupe me një gamë të gjerë qytetarësh.

Duke marrë parasysh këto gjetje, merren parasysh versionet kryesore të politikave që qeveritë mund të miratojnë ose të kenë miratuar në një përpjekje për t’i bërë sistemin e pensioneve më të drejtë dhe më të qëndrueshëm në të ardhmen. Ndërsa ka një gamë të gjerë versionesh politikash për qeveritë që të zgjedhin, tre reforma kryesore të sistemit të pensioneve janë konsideruar këtu në këtë studim: zgjatja e jetës së punës, ulja e presionit fiskal për buxhetin nëpërmjet pensioneve private dhe lehtësimit nga taksat si një nxitje financiare për rritjen e mbulimit të pensionit nëpërmjet sektorit privat. Dimensioni gjinor i sistemit të pensioneve dhe reformës së pensioneve, siç theksohet nga qytetarët, diskutohet si një çështje ndërsektoriale.

Ky studim gjithashtu thekson rëndësinë e gjetjeve dhe rekomandimeve të tij në mbarë BE-në, të cilat janë bërë pjesë përfshirëse e tekstit.

Një forcë kryesore e këtij hulumtimi është se ai pasqyron zërat e qytetarëve të zakonshëm, duke paraqitur pikëpamjet e tyre për një fushë jashtëzakonisht të rëndësishme të politikave publike në të gjithë vendin. Kjo lejon që opinioni i njerëzve të prekur nga rezultatet e politikave të dëgjohet si një kontribut në bisedën për reformën e politikave sociale.

Kjo është shumë në përputhje me qëllimin e BE-së për të marrë seriozisht shqetësimet dhe zërat e qytetarëve evropianë dhe për të nxitur pjesëmarrjen kuptimplotë në zhvillimin e politikave evropiane.