Buxheti i arsimit dhe shpenzimet për nxënës në Shqipëri: Krahasimi rajonal dhe standardet e BE-së

Shqipëria ka bërë hapa të dukshëm për përmirësimin e sektorit të arsimit, por ka ende shumë për të arritur për t’u barazuar me standardet e vendeve të Bashkimit Evropian dhe rajonit. Sfidat që ka hasur dhe realizimet që ka arritur deri tani janë të lidhura ngushtë me alokimet e buxhetit, shpenzimet për nxënës sipas niveleve dhe përballimin e sfidave për zhvillimin e kapitalit njerëzor. Më poshtë janë disa nga pikat kryesore që pasqyrojnë gjendjen dhe nevojat e Shqipërisë në këtë sektor:

Shqipëria. Buxheti i arsimit është rreth 2.6% e PBB-së për vitin 2024, shumë më i ulët krahasuar me shumicën e vendeve të Bashkimit Evropian (BE), ku shpenzimet për arsimin variojnë nga 4% deri në 6% të PBB-së. Ky përqind është një indikacion i angazhimit të ulët në investimet për arsimin dhe zhvillimin e kapitalit njerëzor.

Rajoni. Në rajon, Shqipëria është mes vendeve me shpenzime për arsimin më të ulëta. Për shembull, Serbia ka rreth 4.2% të PBB-së të dedikuar për arsimin, Maqedonia e Veriut 3.5%, ndërsa Kosova ka 2.7%. Megjithatë, asnjëra prej këtyre vendeve nuk arrin nivelin e shpenzimeve për arsimin në BE.

Bashkimi Evropian. Shtetet skandinave, si Suedia dhe Danimarka, investojnë më shumë se 6% të PBB-së për arsimin, ndërsa shtete të tjera të BE-së si Gjermania dhe Franca shpenzojnë rreth 5% të PBB-së për arsim.

Shpenzimi për nxënës dhe krahasimi me Rajonin dhe BE-në

Shqipëria. Shpenzimi mesatar për nxënës në 9-vjeçare (+ parashkollor) është rreth 830 euro në vit, që është shumë më i ulët në krahasim me shumicën e vendeve të BE-së dhe rajonit.

Rajoni. Në rajon, shpenzimet për nxënës janë më të larta në disa shtete, siç është Maqedonia e Veriut me rreth 1,000 euro për nxënës, ndërsa Serbia shpenzon mesatarisht 900 euro për nxënës. Kosova shpenzon afërsisht 700 euro për nxënës.

Bashkimi Evropian. Vendet si Gjermania, Francë, Suedia, dhe Danimarka shpesh investojnë mbi 5,000 euro për nxënës, që tregon një diferencë të madhe në nivelin e investimeve që këto vende bëjnë për zhvillimin e arsimit.

Analiza jonë synon të përdoret për:

Përmirësimin e politikave financiare të arsimit. Të ofrojë informacion të qartë dhe të saktë për autoritetet dhe vendimmarrësit, që të orientojnë politikat dhe investimet në sektorin e arsimit. Kjo mund të ndihmojë në identifikimin e nevojave dhe prioriteteve për përmirësimin e sistemeve arsimore në Shqipëri dhe rajon.

Vlerësimin e performancës së sistemit arsimor. Të ndihmojë qytetarët, studiuesit dhe ekspertët në vlerësimin e performancës së shpenzimeve arsimore, për të kuptuar se si janë përdorur resurset financiare dhe çfarë mund të përmirësohet në menaxhimin dhe alokimin e fondeve.

Krahasimin rajonal dhe ndërkombëtar. Të ofrojë një krahasim të qartë të shpenzimeve arsimore në rajonin e Ballkanit Perëndimor dhe në vendet e Bashkimit Evropian, për të kuptuar pozicionin e Shqipërisë dhe për të identifikuar mundësitë për avancim dhe përmirësim në nivelin e financimit dhe shërbimeve arsimore.

Mbështetje për qytetarët dhe organizatat edukative. Të ndihmojë organizatat jo-qeveritare, grupet shoqërore dhe qytetarët për të kuptuar më mirë prioritetet dhe rritjet e financimeve në sektorin arsimor dhe të kërkojnë më shumë angazhim dhe mbështetje për përmirësimin e shërbimeve arsimore.

Informimin e Publikut. Të ofrojë informacion të rëndësishëm për qytetarët lidhur me shpenzimet dhe investimet në arsimin publik, duke i ndihmuar ata të kuptojnë se si mund të përfitojnë nga ndryshimet në sistemin arsimor dhe si mund të ndikojnë në zhvillimin e tij.