VLORË: RRITJA E NEVOJSHME E TREGUT TË PUNËS, PAPUNËSIA, KOMENTET E SHOQËRISË CIVILE PËR PUNËSIMIN
Bashkia Vlorë, pas vitit 2015 u gjend e përfshirë në projekte zhvillimore, të cilat i ndikuan edhe hartimit të Planit të Përgjithshëm Vendor dhe vendimarrjeve të Këshillit të Bashkisë, si një zhvillim i organizuar në një formë të koordinuar mes dy niveleve të qeverisjeve. Për të arritur këtë qëllim, produktiviteti i ekonomisë dhe punësimi i denjë dhe cilësor janë pjesa sfiduese e Strategjisë sektoriale për punësimin, por edhe ajo e edukimit profesional dhe e ndërthurur edhe me politika të posaçme për pakicat[1] dhe grupet sociale vulnerabile[2].
Sipas të dhëave statistikore të faqes online të INSTAT, argumentohet fakti kombëtar se:
Papunësia në Vlorë tregon rritje në vitin 2021 krahasuar me periudha të mëparshme. Niveli i papunësisë në rang kombëtar është 11.4% në fund të vitit 2021, si një nivel me ulje prej 2 pikë përqind krahasuar me fundin e vitit 2017. Nga ky tregues kombëtar duke e krahasuar me tendencat e performancës ekonomike, të niveleve të punësimit dhe papunësisë në vitet 2017 dhe 2019 në Vlorë, llogaritet se efekti indirekt te niveli i papunësisë është në rritje edhe për vitin 2021 në bashkinë e Vlorës. Edhe pse programet e Bashkisë kanë synuar të bazohen mbi dokumente politikash për grupe të caktuara (të rinjtë dhe romët), shihet se në Buxhetin e vitit 2021 (por edhe në buxhet e dy viteve përpara) nuk ka të parashikuar fonde specifike për këtë drejtim.
Edhe pse investimet me fonde të brendshme të Bashkisë dhe ato që shpenzohen nga investitorë dhe donatorë të huaj[3] kanë projekte për nxitje punësimi, shihet se nuk ka mjaftuar për të bërë ndryshimin në nivelin e punësimit, sipas kërkesave të punëkërkuesve.
Në buxhetin 2022 investimet me fonde të buxhetit të bashkisë (shpenzimet kapitale) janë planifikuar në një nivel sa 10.4 % e buxhetit total (250.15 milion lekë), me një rritje ndaj vitit 2021 me 11.4% më shumë. Shpërndarja e tyre sipas programeve ashtu si edhe në vitin 2021 është në infrastrukturën rrugore, arsimore.
Ndërkohë, fondet e huaja të cilat janë financime për projekte infrastrukture rrugore (BERZH dhe BEI), për infrastrukturën e mbetjeve dhe ujësjellësve (KfW dhe KE), si dhe fonde duhet të shërbejnë për rritje dhe nxitje punësimi, por ato janë të paravendosura në kontrata me sipërmarrës, që jo gjithmonë janë pjesë e biznesit vendor.
Në analizën e krijimit, por edhe mbajtjes së vendeve të punës shihet se ka pak përpjekje për të orientuar fondet në ato projekte që lidhen direkt me agroturizmin, si dhe hapësirave për zhvillimin e biznesit të prodhimit.
Shërbimet dhe programet aktive të tregut të punës nuk kanë gjetur ende zbatimin e nevojshëm në kohë sipas strategjisë kombëtare për punësimin. Nisur nga zbatimi i ligjit nr.15/2019, “Për nxitjen e punësimit”[4] nevojitet një koordinim mes zyrave të punës dhe krijimit të paketave gjithpërfshirëse për të lehtësuar kalimin e individëve të papunë dhe pa një arsim të përshtatshëm apo aftësi specifike drejt punës së denjë.
Por e gjitha kjo qasje nuk ka përfshirë sa dhe si duhet mekanizmat e bashkive, ku në këtë trajtim edhe Vlora nuk bën përjashtim. Në kuadër të detyrave të përcaktuara në strategji nevojitet që të kërkohet zbatimi i analizës së kosto-përfitimit lidhur me efektin e programeve aktive në tregun e punës, ku bashkitë duhet të mbajnë rolin e liderit të këtyre programeve duke përfituar edhe fondet përkatëse që duhen decentralizuar sipas praktikave të mira në disa vende të BE-së.
Transparenca për treguesit mbi zhvillimet e tregut të punës, të drejtave në punë dhe politikave të konsoliduara me strategjinë kombëtare nuk është e plotë. Treguesë të rëndësishëm performance për punësimin dhe barazinë gjinore, së bashku me treguesë për përjashtimin social nuk gjenden të publikuar në faqen online apo në një dokument përmbledhës, sipas ligjit Nr.119/2014 “Për të drejtën e informimit”[5].
Disa nga treguesit më kryesorë mund të ishin, p.sh.:
– Përqindja e të papunëve afatgjatë (krahasuar me papunësinë totale) sipas gjinisë.
– Shkalla e papunësisë së të rinjve (15-29 vjeç), sipas gjinisë
– Hendeku gjinor në paga në zonën urbane dhe rurale.
– Papunësia në radhët e të kthyerve, sipas gjinisë.
– Pjesa e përfituesve nga ndihma sociale të referuar tek shërbimet dhe programet e punësimit, sipas gjinisë.
– Pjesa e individëve të përjashtuar si në aspektin shoqëror ashtu edhe atë ekonomik (psh romët, emigrantët, PAK,etj.), sipas gjinisë.
– Numri i individëve (femra dhe meshkuj) që marrin ndihmën sociale dhe janë të regjistruar në shërbimet e punësimit
Ky moment duhet të përdoret si një shtysë për veprim nga ekspertiza e shoqërisë civile vendore dhe ajo kombëtare për të arritur jo vetëm publikimin e treguesve për këtë kategori, por për të gjitha strategjitë dhe politikat vendore të lidhur me punësimin dhe të drejtat në punë.
Rritja e tregut të punës dhe ndikimi nga organizatat e biznesit dhe të punës (sindikatat) në funksion të përmirësimit të drejtave të punës dhe ambjentit për biznes. Ulja e numrit të papunëve është një sfidë për secilën qeverisje vendore[6] dhe kjo nuk është e veçantë vetëm për Bashkinë e Vlorës. Megjithatë një nga qasjet që Bashkia duhet të konsiderojë është që bazuar mbi prioritetet strategjike kombëtare të kërkojë të zgjerojë dialogun me institucionet që mbulojnë punësimin dhe politikat për edukim professional duke e kthyer në një prioritet të tyre edhe në programet buxhetore vendore[7].
Investimet në aktivitete që duhen lidhur me nevojat e tregut konkurues dhe të të ardhmes ende nuk janë të promovuara, për të ndikuar edhe në rritjen e shanseve për punësimin e të rinjve. Mbështetja e arsimit professional, i cili ka ndryshim me vite përpara, si edhe investimet në sektorë prioritarë sipas burimeve lokale duhet të jenë mundësi për hapjen e vendeve të reja të punës ku përfitues mund të jenë edhe grupmosha 15-29 vjecarë.
Në periudhën 2017-2021, duke analizuar një indikator jo direkt, por që është i lidhur me punësimin (zhvillimi ekonomik) shihet se shpenzimet e Bashkisë Vlorë për punësimin dhe zhvillimet ekonomike nuk kalojnë nivelin e 3.4% të buxhetit gjithsej, si shpenzimet kapitale, po ashtu dhe programet për rritje kapacitetesh dhe edukuese.
Një nivel i tillë në një mesatare disavjeçare i shpenzimeve, duke marrë në konsideratë edhe zhvillimet e performancës ekonomike vendore duhet të nxitë një adresim në ministritë që analizojnë politikat e punësimit dhe edukimit profesional, për një adresim më të përshtatur në periudhën e programeve buxhetore në nivel kombëtar me shtrirje rajonale, por edhe për të shërbyer me fokus konkret në përmbushjen e objektivave për zhvillim të tregut dhe nxitje të ekonomisë.
Politikat që kanë mbetur të pazhvilluara duhen të jenë objekt i analizës së gjithë ekspertizës së mundshme në tregun privat dhe publik, për të adresuar mosveprimet sipas segmenteve institucionale, por edhe mungesën e vullnetit për të bërë transparencën me të dhëna korrekte dhe në kohën që përcaktohet nga legjislacioni për informimin e publikut.
Kujdes!
Llogaridhënia si proces ballafaqimi mes Bashkisë dhe shoqërisë civile[8] është në nivele bazike dhe ende e pazhvilluar si model dialogimi deliberativ. Në traditën shumëvjeçare është një perceptim mjaft i përhapur te publiku dhe shoqëria civile mosdhënia e llogarisë nga të zgjedhurit e bashkisë, për premtimet e parealizuara apo programet e pazhvilluara, përveç institucioneve që kanë detyrë auditimin e performancës ligjore dhe financiare të bashkisë. Megjithë përpjekjet e ekspertëve të shoqërisë civile dhe të pavarur për të monitoruar punën e qeverisjes vendore (të ngjashme me modelin e këtij projekti), asnjëherë deri tani të zgjedhurit nuk janë ballafaquar direkt me premtimet edhe pse në vitet e fundit janë bërë bilance se sa përqind të tyre kanë realizuar.
Llogaridhënia duhet të burojë pikërisht nga analiza që konsideron zbatueshmërinë e programit politik nëpërmjet monitorimit të vendimeve të këshillit bashkiak, por edhe performancës së Bashkisë dhe kryetarit të saj, si dhe opinionit të publikut, ku përfshihen kategori dhe shtresa të ndryshme të komunitetit vendor. Në monitorimin dhe analizën e llogaridhënies mbi performancën e bashkisë Vlorë rezulton se nuk janë zhvilluar takime në këtë format (ekspertiza e shoqërisë civile me ekspertët dhe punonjësit e bashkisë).
Edhe nga Anketimi i publikut të Vlorës kur i drejtuam pyetjen “A jeni ftuar në ndonjë mbledhje/takim publik të Këshillit Bashkiak?”, 47% e tyre përgjigjet “PO” dhe 53% e tyre përgjigjet “JO”.
Ndërsa për ata që janë ftuar pyetjes “Sa shpesh ke marrë pjesë në mbledhjet e këshillit Bashkiak?”, 35% e tyre përgjigjet “Çdo mbledhje” dhe 49% e tyre përgjigjet “Nganjëherë dhe 16% e tyre përgjigjen “Nuk kam marrë pjesë”. Kjo përgjigje tregon interesim qytetar në rast se komunikimi dhe dialogu do të ishte më i gjerë.
Kur ne i pyetëm “Jeni të kënaqur me nivelin e diskutimeve në mbledhjet e këshillit Bashkiak?”, 76% e tyre përgjigjet “PO”, 16% e tyre përgjigjet “JO” dhe 8% e tyre përgjigjet “Deri diku”.
Nisur nga nevoja për të vepruar lidhur me politika që mbështesin të rinjtë për të mos u larguar për të qenë sa më efektiv Bashkia dhe institucionet qendrore duhet të koordinohen për të efektivizuar stimujt ekonomikë dhe financiarë dhe uljen e barrierave rregulatore. Ne mendojmë se duhet të jenë të orientuara direkt si një paketë transferte monetare (fonde, asistencë teknike, lehtësi burokratike):
Në kohë reale
Për të ndaluar një ekonomi që është në një spirale në rënie apo me frenim të rritjes, shpenzimet stimuluese duhet të hyjnë shpejt në ekonomi. Programet e shpenzimeve që kërkojnë muaj ose vite për t’u përfunduar mund të zgjasin shumë për të pasur një ndikim në kohë. Vonesat në shpenzime jo vetëm që mund të zvogëlojnë ndikimin në një performancën aktuale ekonomike, por mund të jenë edhe kundërproduktive nëse vijnë shumë vonë dhe kontribuojnë në mbinxehjen e ekonomisë.
Në grupet e identifikuara si nevojtarë
Për të stimuluar ekonominë, shpenzimet duhet të bien në duart e njerëzve që do t’i shpenzojnë shpejt për të shumëfishuar ndikimin e tyre. Zakonisht, kjo do të thotë në familje me të ardhura më të ulëta dhe njerëz që janë më të prekur ekonomikisht nga presionet negative ndaj mirëqenies së tyre. Marrësit që kursejnë paratë ose i përdorin ato për të shlyer borxhin ekzistues, mund të mposhtin qëllimin e stimulimit të shpenzimeve të reja dhe efekti shumëfishues i stimulit bie.
Me kohëzgjatje të përkohshme
Shpenzimet e stimulit duhet të kufizohen në periudhën kur është e nevojshme për t’u marrë me një recesion. Përndryshe, rritjet e përhershme në shpenzimet e deficitit mund të çojnë në borxhe të paqëndrueshme të qeverisë, të pengojnë shpenzimet për investime private ose të krijojnë shtrembërime të padëshirueshme mikroekonomike në ekonomi.
Komente dhe propozime
Problemi i migrimit do të fillojë të ndihet edhe më shumë në bizneset vendore, ashtu si në gjithë vendin, për arsye të largimit të specialistëve të ndryshëm në sektorin privat që kërkojnë një pagesë të lartë të aftësive të tyre në tregun e huaj. Në këtë rast, Bashkia në koordinim me institucionet rajonale duhet të sensibilizojnë nisma për një marëdhënie të re midis punëdhënësve dhe punëmarrësve për rikualifikimi të pagës dhe indeksim të saj sipas edhe kushteve aktuale të ekonomisë nën inflacion.
Nevojitet nxitje së pari nga Bashkia dhe duke kërkuar te koordinohet me paketa lehtësuese dhe asistence nga qeveria qendrore dhe donatorë për investime ne teknologji per te mbajtur te rinjtë dhe uljen e migrimit.
Shqipëria ka bërë përparim masiv në krijimin e infrastrukturës dixhitale në dekadën e fundit. Teknologjia dixhitale ka ndryshuar jetën tonë veçanërisht që nga shpërthimi i pandemisë në dy vitet e fundit. Po ndryshon jetën dhe këndvështrimin e njerëzve të zakonshëm, funksionimin e qeverive dhe madje edhe fushatat zgjedhore.
Sipas verifikimit në dokumentet kryesore të Bashkisë nuk gjendet në asnjë dokument kryesor të miratuar nga Këshilli Bashkiak apo të jetë në zbatim nga struktura të posaçme nga bashkia ndërlidhja me zyrat rajonale të punësimit. Kjo mënyrë bashkëveprimi e dobët/munguese duket se kërkon një vullnet bashkëlidhës midis Strategjisë kombëtare dhe Plan Veprimit në nivel vendor, krahas qasjes së MSHMS me strukturat e veta rajonale.
Bashkia duhet të konsiderojë që bazuar mbi prioritetet strategjike kombëtare të kërkojë të zgjerojë dialogun me institucionet që mbulojnë punësimin dhe politikat për edukim professional duke e kthyer në një prioritet të tyre edhe në programet buxhetore vendore
Nga Strategjia sektoriale kombëtare për punësim dhe aftësim 2019 -2022 duket se pak elementë të përmendur si përparësi strategjike kanë gjetur zbatim në qasjen vendore. Në tërësi mungojnë lidhjet e objektivit për nxitjen e përfshirjes sociale dhe kohezionit territorial me programe të dedikuara vendore dhe me angazhim me struktura të plota dhe funksionale. Ky është një problem i institucionit qendror dhe zbatimit dinamik të strategjisë në azhornim me situatën ekonomike dhe kërkesat e biznesit vendas për punonjës të specializuar dhe jo krah të lirë pune.
Politikat që kanë mbetur të pazhvilluara duhen të jenë objekt i analizës së gjithë ekspertizës së mundshme në tregun privat dhe publik, për të adresuar mosveprimet sipas segmenteve institucionale, por edhe mungesën e vullnetit për të bërë transparencën me të dhëna korrekte dhe në kohën që përcaktohet nga legjislacioni për informimin e publikut.
Në kuadër të detyrave të përcaktuara në strategji për punësim dhe aftësim nevojitet që të kërkohet zbatimi i analizës së kosto-përfitimit lidhur me efektin e programeve aktive në tregun e punës, ku bashkitë duhet të mbajnë rolin e liderit të këtyre programeve duke përfituar edhe fondet përkatëse që duhen decentralizuar sipas praktikave të mira në disa vende të BE-së.
Nisur nga nevoja për të vepruar lidhur me politika që mbështesin të rinjtë për të mos u larguar për të qenë sa më efektiv Bashkia dhe institucionet qendrore duhet të koordinohen për të efektivizuar stimujt ekonomikë dhe financiarë dhe uljen e barrierave rregullatore. Ne mendojmë se duhet të jenë të orientuara direkt si një paketë transferte monetare (fonde, asistencë teknike, lehtësi burokratike).
[1] https://rm.coe.int/plani-vendor-vlore/1680a1b5c8
[2] https://tirana.fes.de/fileadmin/user_upload/documents/Plani_lokal_i_veprimit_per_rinine_2020-2023_Vlore.pdf
[3] https://www.financa.gov.al/wp-content/uploads/2020/10/Lista-e-Investimeve-2021-2023-pas-KM-14-10-2020.xlsx
https://financa.gov.al/wp-content/uploads/2021/10/Lista-e-Investimeve-Publike-2022-2024.xlsx
[4] https://qbz.gov.al/eli/ligj/2019/03/13/15
[5] https://drejtesia.gov.al/wp-content/uploads/2018/08/Ligj_119_2014_18.09.2014.pdf
[6] https://library.fes.de/pdf-files/bueros/albanien/14341.pdf
[7] http://rdpa.al/wp-content/uploads/2020/08/POLITIKA_RAJONALE.pdf
[8] https://www.idp.al/wp-content/uploads/2018/08/Programi_Model_i_Transparences_pushteti_vendor.pdf
Leave a Reply
You must be logged in to post a comment.