Sfidat ekonomike dhe rruga drejt integrimit europian të Shqipërisë

Në një botë të trazuar nga kriza globale, Shqipëria, si një ekonomi e vogël dhe e hapur, gjendet në një pozicion delikat: e integruar fort me Bashkimin Europian (BE), por ende jashtë mbrojtjes institucionale të tij. Kjo përmbledhje e bazuar te studimi i thelluar “Shqipëria përballë erë së re të rrezikut gjeopolitik dhe tregtar të Bashkimit Evropian” eksploron ekspozimin e Shqipërisë ndaj krizave europiane, ndikimet e luftës tregtare SHBA-BE, rreziqet fiskale të integrimit, varësinë nga remitancat, sfidat energjetike, menaxhimin e borxhit publik dhe pozicionimin gjeopolitik. Duke u bazuar në fakte dhe të dhëna konkrete, do të evidentojmë pjesët më të rëndësishme për publikun, si varësia e lartë tregtare, humbjet potenciale fiskale dhe nevojën urgjente për diversifikim, për të kuptuar se si Shqipëria mund të shndërrohet nga një “përcjellëse pasive e tronditjeve” në një aktor strategjik.

Le të fillojmë me ekspozimin ndaj krizave europiane, një temë kritike që prek drejtpërdrejt jetën e përditshme të shqiptarëve. Shqipëria është shumë e ndjeshme ndaj zhvillimeve në BE, partneri kryesor tregtar dhe financiar. Rreth 71% e eksporteve dhe 51% e importeve lidhen drejtpërdrejt me vendet e BE-së, duke bërë që luhatjet ekonomike, financiare apo politike në Europë të reflektohen menjëherë në treguesit makroekonomikë shqiptarë, si kursi i këmbimit, inflacioni, punësimi dhe bilanci tregtar. Gjatë dekadës së fundit, integrimi në zinxhirët e furnizimit europianë, veçanërisht në tekstile, përpunim ushqimor dhe ndërtim ka përforcuar këtë varësi. Megjithatë, pa akses në fondet e stabilitetit, subvencionet e përbashkëta apo mbështetjen e Bankës Qendrore Europiane, Shqipëria është në një pozitë asimetrike: e integruar në rreziqe, por jo në garanci.

Për shembull, ngadalësimi i ekonomisë gjermane apo tarifat amerikane deri në 15% ndaj eksporteve europiane krijojnë efekte zinxhir, duke ulur kërkesën për mallra shqiptare, reduktuar porositë në industrinë fason, tkurrur remitancat dhe flukset turistike.

Publiku duhet të dijë se kjo varësi dyfishon ndikimin, ku rritja e çmimeve të importeve europiane rrit koston e jetesës, duke e bërë inflacionin më të ndjeshëm ndaj tronditjeve të jashtme.

Për të menaxhuar këtë, nevojitet forcim i politikave të stabilitetit makroekonomik, rritje rezervash valutore dhe diversifikim partnerësh, nëse jo kriza të ardhshme fiskale, energjetike apo tregtare do të kenë pasoja të menjëhershme në rritjen ekonomike, fuqinë blerëse të familjeve dhe qëndrueshmërinë fiskale.

Duke kaluar në dëmtimet nga lufta tregtare SHBA-BE, kjo përplasje ka krijuar një efekt zinxhir global që ndjehet fort në Shqipëri. Tarifat ndëshkuese, subvencionet industriale dhe rivalitetet teknologjike kanë rritur çmimet e produkteve të importuara nga Europa, nga materialet ndërtimore te komponentët elektronikë dhe makineritë – duke krijuar presion të dyfishtë mbi bizneset: kosto më të larta inputesh dhe ulje konkurrueshmërie.

Në 2024, importet arritën rreth 9 miliardë euro, eksportet 3.8 miliardë, me mbi 70% të tregut të lidhur me BE-në, duke e bërë çdo turbulencë të përkthyer në inflacion të importuar dhe presion mbi buxhetet familjare. Inflacioni prek veçanërisht materialet ndërtimore, automjetet dhe pajisjet teknologjike, duke ndikuar në koston e jetesës dhe aftësinë e bizneseve për investime.

Varësia nga zinxhirët europianë e bën Shqipërinë të ekspozuar ndaj politikave industriale të BE-së, si subvencionet për energjinë e gjelbër apo kufizimet ndaj produkteve kineze.

Pjesa më e rëndësishme për publikun është efekti zinxhir me Kinën dhe Rusinë

Tarifat amerikane deri në 130% ndaj Kinës kanë ridrejtuar eksportet kineze drejt Europës, sipas Bankës Qendrore Europiane, importet e eurozonës nga Kina u rritën 2-3% pas 2018, dhe në 2025, tekstilet kineze në BE u rritën 20% në gjysmën e parë. Kjo krijon presion deflacionist (çmime të ulëta) që dëmton prodhuesit shqiptarë, veçanërisht në tekstil, një punëdhënës i madh për gratë. Nga Rusia, pavarësisht tregtisë minimale (eksporte 1 milion euro, importe <1%), sanksionet që nga marsi 2022, të harmonizuara plotësisht nga Shqipëria rrisin çmimet e energjisë dhe ushqimeve indirekt, ulin kërkesën europiane dhe ndërpresin zinxhirët e furnizimit (Rusia dhe Ukraina prodhojnë 25% të grurit botëror).

Vendet në zhvillim si Shqipëria vuajnë pasiguri investimesh, inflacion të importuar, dobësim konkurrence dhe presion mbi borxhin.

Rreziqet afatmesme janë deindustrializim i lehtë, rritje deficiti tregtar, varësi e shtuar nga remitancat dhe vonesa në integrim.

Zgjidhja mbetet diversifikimi i partnerëve (Lindja e Mesme, Azia Qendrore), rezervat strategjike, stimulimi i prodhimit vendas dhe integrimi në zinxhirët globalë.

Rreziqet fiskale të integrimit europian paraqesin një paradoks

Përfitime strategjike, por kosto të larta.

Harmonizimi me standardet e BE-së deri në 2050 mund të sjellë humbje ardhurash publike mbi 620 milionë euro në vit, ose 3% të PBB-së, nga ndryshimet në taksimin e karburanteve dhe duhanit.

Sektori i karburanteve do të tkurret mbi 60%, duke ulur të ardhurat nga akcizat dhe TVSH me mbi 300 milionë euro, mbyllur 930 stacione dhe ulur punësimin nga 2,572 në 480 punonjës. Kjo kërkon rikualifikim drejt profesioneve të gjelbra dhe zhvillim burimesh të reja si taksa mjedisore apo dixhitalizim.

Publiku duhet të evidentojë se integrimi nuk është vetëm administrativ, por ristrukturim ekonomik që rrezikon qëndrueshmërinë buxhetore pa politika kompensuese.

Varësia nga remitancat është një shtyllë e brishtë e ekonomisë.

Ato përbëjnë 10% të PBB-së, me 532 milionë euro në gjysmën e parë të 2025 (rritje 4.7%), të lidhura me Italinë dhe Greqinë ku jetojnë 1 milion shqiptarë. Por, 60% shpenzohen për konsum bazik, më pak se 15% për investime, duke maskuar dobësitë e produktivitetit.

Krizat në eurozonë ulin flukset, duke ndikuar në bilancin e pagesave.

Sfida mbetet reduktimi i varësisë përmes punësimit në ekonominë tonë dhe kanalizimi në sektorë produktivë si bujqësia apo turizmi.

Në sfidën e sigurisë energjetike, Shqipëria ka avantazh, pasi 95% e energjisë nga hidro, me emetime të ulëta karboni.

Por, varësia nga uji e bën të ndjeshme ndaj klimës. Mekanizmi CBAM i BE-së nga 2026 kërkon certifikime të gjelbra, ndryshe rrezikohen eksportet. Objektivi vetë-mjaftueshmëri 2030 kërkon miliarda euro në projekte si Skavica (210 MW) apo parqe solare.

Publiku duhet të dijë se pa përshtatje ligjore, energjia e pastër mbetet “në letër”.

Borxhi publik ka rënë nga 70% në 2013 në 53.6% të PBB-së në tremujorin e tretë të 2025, por integrimi kërkon investime të mëdha ndërsa të ardhurat tradicionale tkurren.

Strategjia efektive mbetet diversifikimi tatimor, formalizimi dhe taksat mjedisore për të shmangur rritje borxhi pas 2026.

Ndikimi gjeopolitik forcon pozicionin me harmonizim 100% me PJPS të BE-së, duke përfshirë sanksione ndaj Rusisë e bën Shqipërinë partner besueshëm, duke përshpejtuar negociatat për anëtarësim deri në 2030. Infrastruktura si TAP rrit rolin rajonal.

Publiku duhet të evidentojë se ky pozicionim është mjet për integrim të qëndrueshëm.

Në përfundim, Shqipëria përballet me kriza globale si viktimë pasive, por me strategji proaktive – diversifikim, tranzicion i gjelbër dhe reformë fiskale mund të shfrytëzojë integrimin europian për zhvillim të qëndrueshëm.

Pjesa kyçe për publikun është fakti se varësia e lartë nga BE dhe remitancat rrezikon stabilitetin, por diversifikimi dhe investimet vendase ofrojnë rrugëdalje.