Politika monetare dhe fiskale vs. kursi i këmbimit valutor
Dollari është forcuar ndjeshëm në lidhje me Lekun shqiptar ashtu si me monedhat e shumë vendeve të industrializuara dhe tregjeve në zhvillim në periudhën e mesit të vitit 2022. Ky mbivlerësim i dollarit shihet në kushtet aktuale të inflacionit në rritje si një sfidë e madhe për ekonominë e Shqipërisë.
Në të kaluarën e afërt (disa sezone më parë), një dollar i fortë nuk konsiderohej një problem shqetësues, ashtu si sot. Ndërsa, në kushtet në të cilat ekonomia, inflacioni dhe borxhi publik janë në nivelet e tyre jo normale, kjo qasje e dollarit ndaj Lekut është një problem, edhe pse jo me përmasat që ka qasja e Euros në treg.
Një arsye është fakti i ekspozimit të borxhit të jashtëm në dollarë dhe veçanërisht në Euro.
Mirëpo, sot problemi nuk është vetëm shërbimi i borxhit, por momenti kur një dollar i fortë ushqen presionet e inflacionit dhe e bën më të vështirë edhe shërbimin e borxhit të shprehur në dollarë.
Një dollar/Euro e fortë[1] e ka bërë tashmë më të vështirë shërbimin e borxhit. Ky është një problem i veçantë për qeverinë dhe kompanitë shqiptare, sepse shumica e huamarrjes së tyre është në Euro dhe pak më pak në dollarë.
Huamarrja e jashtme e ekonomisë shqiptare për Euron është rritur me 12.4 pikë përqind më shumë krahasuar me 10 vite më parë dhe për dollarin është rritur me 2.6 pikë përqind më shumë për të njëjtën periudhë.
Një përgjigje aktuale e qeverisë së pari është me daljen për marrjen e një borxhi të ri, kryesisht tashmë në tregun e brendshëm, nëpërmjet kombinimit të kërkesës për likuiditet me mekanizmat monetarë që zbatohen dhe monitorohen nga Banka e Shqipërisë.
Nga ana tjetër, vetë Banka e Shqipërisë i është përgjigjur inflacionit, si dhe dobësisë së Lekut, duke rritur normat e interesit, por kjo ka dhënë deri tani efektin e ngadalësimit të ekonomisë dhe ndoshta mundet të ndikojë edhe në një rënie për aq sa ka ndikim në ekonominë shqiptare që ka një treg paralel konkurues informal.
Çfarë mund të bëjë qeveria në koordinim me Bankën e Shqipërisë për të kundërshtuar një dollar/euro të fortë?
Disa vende kanë ndërhyrë kohët e fundit në tregjet valutore për të forcuar monedhat e tyre duke shitur asete në dollarë, me qëllim që të rrisin krahun e ofertës në tregun vendas. Por gjithsesi ky veprim politik nuk vlen për Shqipërinë, pasi rreziku madhor vjen nga politika e brendshme monetare dhe fiskale, se sa politika për të rritur ofertën në treg me monedha të huaja.
Dollari në Shqipëri është forcuar jo për shkak të futjes së tepërt të monedhës amerikane në tregun vendas, por sepse ekonomia amerikane pritet të jetë më e fortë se shumica e ekonomive të tjera në të ardhmen e parashikueshme, së bashku me normat më të larta të interesit të dollarit dhe statusin e strehës së sigurt të dollarit për produktet kryesore hidrokarbure që ndikojnë direkt në ekonominë dhe buxhetet familjare shqiptare.
Dollari amerikan konsiderohet gjithashtu një monedhë “strehë e sigurt” dhe me luftën në Ukrainë, pasi nga monitorimet e tregjeve të huaja shihet se ka pasur një “fluturim” të tregtisë për mallra dhe shërbime, por edhe për armatime dhe buxhete ushtarake (jo vetëm nga Ukraina) drejt prodhimeve të bazuara te dollari, duke rritur kursin e këmbimit të SHBA.
Në periudhat, kur monedha e jonë Leku u dobësua kundrejt dollarit (si ndodhi në muajt Korrik – Tetor 2022)[2], çmimi i importeve në tregjet ku importohej me këtë monedhë u rrit dhe ky moment ushtroi presion mbi çmimet e mallrave.
Mesatarisht, sipas një llogaritje të bërë nga ekspertët e ALTAX i rezulton se një mbiçmim prej 5 për qind të dollarit ka mundur të përcjellë në tregun shqiptar një nivel inflacioni deri në 0.5 për qind. Ky presion inflacionist u shtri përtej importit të drejtpërdrejtë të mallrave nga SHBA, Turqia apo vendet që nuk tregtojnë me Euro.
Çmimet e mallrave si nafta, gruri dhe metalet që kuotohen në dollarë, kështu që një dollar më i fortë do të thotë një çmim më i lartë për këto gjëra. Më tej, për shkak se shpenzimet e ushqimit dhe energjisë përbëjnë një peshë më të madhe në konsumin e ekonomisë, rritja e çmimeve në dollarë të këtyre mallrave rrit ndjeshëm koston e tyre të jetesës. Dy janë pjesa më madhore e importeve shqiptare në tregjet me këtë monedhë[3]: karburantet dhe lëndët e para[4].
Edhe pse flasim për një Lek më të dobët në periudhën Qershor – Tetor të vitit 2022, vërehet se mundi të ndihmojë sadopak në promovimin e eksporteve dhe shitjet e kompanive për eksport në mënyrë jo uniforme, pasi një pjesë e kompanive eksportuese patën edhe efekte të tjera që i zbehën këto avantazhe të kursit të këmbimit.
Të njëjta kompani që eksportuan produkte ishin të varura edhe nga inputet e importuara për prodhim.
Një Lek më i dobët rriti koston e prodhimeve të lëndëve të para që u blenë në tregjet ku importuan në USD.
Efekti i një monedhe më të dobët është më i ndërlikuar sesa lidhja e thjeshtë zhvlerësim-eksport[5].
Një dollar më i fortë është shoqëruar me një sërë problemesh, duke përfshirë me rënien e prodhimit, të konsumit, investimeve dhe shpenzimeve qeveritare.
Një analizë e fundit nga Maurice Obstfeld dhe Haonan Zhou[6] zbulon se një vlerësim prej 10 për qind i dollarit çon në një rënie reale të PBB-së prej rreth 1.5 për qind në krahasim me trendin në ekonomitë e tregut në zhvillim. Ata zbulojnë se ndikimet negative të një dollari të fortë janë më të mëdha për vendet që i fiksojnë kurset e tyre të këmbimit, që nuk kanë miratuar korniza monetare të shënjestruar ndaj inflacionit dhe që kanë nivele të larta të borxhit në dollarë. Ndikimet negative të një dollari të fortë për ekonomitë në zhvillim rriten në kontekstin aktual sepse shumë prej këtyre vendeve rritën nivelet e tyre të borxhit të sektorit publik dhe të biznesit për shkak të pandemisë. Dollari i fortë rrit vlerën reale të borxheve në dollarë, normat më të larta të interesit rrisin barrën e shërbimit të borxhit dhe rritja më e ngadaltë zvogëlon fitimet e biznesit dhe të ardhurat nga taksat e qeverisë.
Në veçanti, linja kryesore e mbrojtjes kundër presioneve shkatërruese të kursit të këmbimit do të ishte ajo që vendet e ndryshme adoptojnë me një qasje koherente të orientuar nga stabiliteti ndaj politikës fiskale dhe monetare.
Politikat fiskale kanë qenë shumë akomoduese vitet e fundit, për të kundërshtuar fillimisht pasojat e Covid-19 dhe tani ato të goditjes së çmimit të energjisë.
Në veçanti, deficiti i madh në situatën e buxhetit shqiptar që ka edhe borxh të lartë dhe në kushtet e një tregu me baza të dobëta produktiviteti ka tendencë në vijimësi të dëmtojë qëndrueshmërinë fiskale dhe të ndikojë me forcë edhe ndaj politikave fiskale, ndoshta duke ankoruar pritshmëri për rritje të inflacionit dhe duke përshpejtuar nënçmim të monedhës.
Në gjithë këta muaj të shumicës së vitit 2022, megjithë rritjen në vijimësi të normës së interesit shihet se politika monetare nuk po ndikon në reagimin pozitiv të tregut ndaj rritjes së inflacionit.
Shqetësimi për të ardhmen mbetet te fakti se Banka e Shqipërisë mund të shtrëngojë më tepër politikën monetare nga pikëpamja rritjes së normave të interesit, ndërsa përpiqet të kufizojë nënçmimin e Lekut në kursin e këmbimit me dollarin.
Ndërhyrja fiskale për të frenuar goditjen e çmimit të energjisë mund të ndihmojë në frenimin e inflacionit në afat të shkurtër dhe të stabilizojë fuqinë blerëse të familjeve. Megjithatë, në sfondin e kufizimeve të ofertës dhe inflacionit të ngritur, zgjerimet e vazhdueshme fiskale mund t’i detyrojnë bankat qendrore të shtrëngojnë politikën monetare edhe më agresive dhe ndoshta të përforcojnë divergjencën e kursit të këmbimit.
Por, mbi të gjitha mbetet që qeveria të rritë vigjilencën e institucioneve për të aktivizuar paketa anti informalitet, si dhe Banka e Shqipërisë duhet që të imponojë mekanizma të mëtejshëm për të ulur praninë e lekut të lirë dhe informal në qarkulli, qoftë në rastin e remitancave, por po ashtu edhe për paratë informale nga ekonomia që gjenerohet nga paratë e pista.
[1] 69.7% e borxhit të jashtëm të vendit është në Euro
https://financa.gov.al/wp-content/uploads/2022/10/Buletini-i-Borxhit-T3-2022.pdf
[2] https://www.bankofalbania.org/Tregjet/Kursi_zyrtar_i_kembimit/
[3] Turqi, Kinë, Ukrainë, vendet e lindjes së mesme dhe të tjera vende jo BE
[4] http://www.instat.gov.al/media/10596/tregtia-e-jashtme-shtator-2022.pdf
[5] Nëse një vend eksporton më shumë se sa importon, ka një kërkesë të lartë për mallrat e tij, dhe rrjedhimisht, për monedhën e tij. Ekonomia e ofertës dhe kërkesës dikton që kur kërkesa është e lartë, çmimet rriten dhe monedha vlerësohet.
Në të kundërt, nëse një vend importon më shumë sesa eksporton, ka relativisht më pak kërkesë për monedhën e tij, kështu që çmimet duhet të bien. Në rastin e monedhës, ajo zhvlerësohet ose humbet vlerën.
[6] The Global Dollar Cycle
Leave a Reply
You must be logged in to post a comment.