Partneriteti Publik – Privat dhe Borxhi Publik

Një partneritet publiko-privat (PPP) është një kontratë midis qeverisë (përfaqësuar nga institucione të autorizuara me praninë e Ministrisë së Financave) dhe një kompanie private sipas të cilës:

– Një kompani private financon, ndërton dhe operon një/disa zëra të shërbimeve publike; dhe

– Kompania private paguhet gjatë disa viteve, qoftë përmes pagesave të paguara nga përdoruesit, ose me pagesë nga autoriteti publik me të cilin ka firmosur kontratën, ose duke i kombinuar të dyja format.

Në rastin e parë, buxheti paguan indirekt nëpërmjet konsumatorit, i cili ul bazën e tatueshme për aq lekë sa është pagesa e shërbimit nga dhënësi i tij;

Në rastin e dytë është një pagesë direkt nga buxheti, por e shtyrë në vite duke e ndarë pagesën në pjesë.

Koncepti i PPP-ve ka një historik prej jo më shumë se 3 dekada, ndërsa koncesionet kanë ekzistuar për shumë shekuj. Parimi i koncesioneve ishte se kompania private binte dakord të investonte paratë e veta në këmbim të të cilave shteti i garantonte kompanisë koncesionare një monopol  për furnizimin e atij shërbimi në zonën e mbuluar. Kështu, kompania private mund të kishte një kthim të sigurte të kapitalit të saj duke i ngarkuar përdoruesit me një tarifë apo çmim përdorimi/konsumi. Koncesionet u përdorën shpesh në shekullin e 19^-të për të zhvilluar sistemet e ujit, gazit dhe energjisë elektrike dhe  hekurudhat, të cilat përfshinin investime kapitali në përmasa të mëdha.

Versioni modern i PPP-ve, ku kompania private paguhet zakonisht nga qeveria dhe në disa raste edhe nga konsumatorët, u prezantua në Britaninë e Madhe në vitet ‘80, nga qeveria Thatcher.  Futja e rregullave fiskale neo-liberale kufizuan huamarrjen nga qeveria. Por, qeveria duhet të ishte në gjendje të investonte në infrastrukturën publike. PPP-të ishin zgjidhja , nën modelin e iniciativës së financimeve private (IFP).

Megjithëse qeveria ishte garante për të paguar për investimin, njësoj sikur ta kishte huazuar paranë vetë gjatë një periudhe prej 25 apo më shumë vitesh, rregullat e kontabilitetit u lejonin atyre të trajtoheshin si huamarrje private (jo huamarrje publike) dhe kështu që paratë mund të huazoheshin pa shkelur rregullat fiskale[1]. Politika ishte gjithashtu tërheqëse për qeverinë Thatcher, pasi ishte një formë tjetër e privatizimit, duke u lejuar kompanive private të përfitonin nga shpenzimet publike dhe duke kërkuar që shërbimet publike në të njëjtën kohë të realizoheshin sa më optimalisht.

• Projektet e financuara tradicionalisht rezultojnë në pagesa të larta të buxhetit në fazat e hershme të projektit dhe rimarrje ne nivele të ulëta te tyre në fazat e mëvonshme. Në të kundërt, projektet e financuara nga PPP transferojnë pagesat e sektorit publik në fazat e mëvonshme.

P.sh. nëse projekti është i financuar nga buxheti me një milion euro në vitin zero, sipas kushteve të një kontrate PPP buxheti ka shpenzime vjetore prej 100,000 euro në vitin e parë, dhe kështu vazhdon për dhjetë vite. Prandaj, sipas kontratave PPP, buxheti i qeverisë nuk tregon shpenzime (dhe si rrjedhojë asnjë deficit dhe borxh të lidhur) në periudhën zero. Shpenzimet shfaqen vetëm në momentin kur qeveria  fillon të bëjë pagesa.

Në këtë kontekst lind pyetja nëse aktivet dhe borxhet e lidhura me PPP duhet të zbulohen në bilancin e njësisë përkatëse të sektorit publik apo në bilancin e gjendjes kontraktori privat?

Nga pikëpamja e një politikani, që është i interesuar në fshehjen e deficiteve qeveritare dhe të borxhit, është i dëshirueshëm një i ashtuquajtur “trajtim jashtë bilancit”, që do të thotë, që aktivet dhe borxhi i PPP nuk duhet të jenë në bilancin e buxhetit të qeverisë.

• Nëse, në vend të financimit në vite të një projekti PPP nga buxheti, projekti është i financuar nga përdoruesit, kjo do të thotë që përdoruesit duhet të paguajnë tarifa (taksat apo të ngjashme) direkt tek kontraktuesi privat, që do të thotë se buxheti  nuk është përgjegjës për ndonjë pagesë . Projekti është “i padukshëm” në buxhetin e shtetit, kontabilitetin dhe llogaritë e tij. Kostot e mundshme në formën e të ardhurave që mungojnë në vitet e fundit nuk janë gjithashtu të dukshme. Kjo mund të jetë një arsye pse PPP-të e financuara nga përdoruesit mund të duken jashtëzakonisht joshëse.

Para se qeveritë të marrin një vendim për një PPP, ata zakonisht duhet të vlerësojnë PPP përballë zbatimit të projektit me fondet e buxhetit. Në vlerësimin e projektit vlera aktuale e parasë zakonisht shërben, si kriter bazë për marrjen e vendimit. Vlera aktuale varet nga forma e flukseve të mjeteve monetare dhe nga norma e zbritjes (interesit). Prandaj, nuk është problem të ndërtohet fluksi i parasë për PPP me një vlerë aktuale më të lartë se për projektet buxhetore.

Ndërsa janë potencialisht të dobishme, PPP-të gjithashtu mbartin shqetësime që kanë nevojë për vëmendje. Pavarësisht nga modeli i realizimit të infrastrukturës së zgjedhur, projektet e infrastrukturës, të cilat zakonisht janë voluminoze dhe afatgjata, paraqesin një sërë rreziqesh – teknike, ndërtimore, operative, financiare, ekspozim ndaj forcave madhore, rregullatore / politike, modifikim projekti, mjedisore dhe sociale. PPP-të nuk janë të imunizuara ndaj këtyre çështjeve, duke kërkuar në të gjitha rastet një kuadër të fortë analitik që mund të shmangë kostot shtesë dhe maksimizimin e vlerës për të gjithë palët, me qëllime afatgjata për garantim të infrastrukture më cilësore.

Kështu që nuk mund të ankohemi se ka mungesë të mjeteve të përshtatshme për të adresuar mangësitë aktuale. Problemi kryesor është që politikanët dhe qeveritë duhet të kufizojnë veten në një politikë fiskale të qëndrueshme, dhe nuk mund të pritet ta bëjnë këtë vullnetarisht.

Megjithatë, politikanët bashkëkohorë mund të vendosin kufizime mbi politikat në të ardhmen. Rifutja në ligj e “tavanit të borxhit“ është një shembull i një kufizimi të tillë, që përshtat edhe bashkëjetesën e PPP-ve me financat dhe ekonominë e vendit.

[1] Borxhin që do ta merrte shteti e merr privati