Paketa fiskale e djathtë: Komente mbi fakte

Krahu i djathtë i politikës shqiptare,  propozon një platformë të re që premtohet si modeli i djathtë i sistemit të taksave, të paktën për disa vite më vonë. Pas një skanimi të gjithë propozimeve dhe duke i ballafaquar me historikun e politikës dhe administrimit në vite shikohet se programet ende synojnë të riciklojnë të njëjtat modele, pa patur në konsideratë si ti përmirësojnë ato.

Pra, pyetja lind natyrshëm nëse është e realizueshme platforma fiskale, e mbështetur te ulja e TVSH-së në nivelin 15% dhe te tatimi i sheshtë 9% mbi të ardhurat personale dhe korporative?

Fillimisht, le të biem në vëmendje të argumentit të ardhurat nga TVSH në vitin 1997 dhe 1998, si dhe vitin 1999 dhe 2000. Në vitin 1997 TVSH ishte me 12.5% dhe në 1998 u rrit dhe u bë nga fundi i vitit me 20% duke mos patur asnjë normë tjetër TVSH të reduktuar. Përsa i përket strukturës ekonomike për të dy periudhat nuk ka ndryshim në kontributin e sektorëve në PBB. Përsa i përket përjashtimeve nga TVSH vijonin pothuajse të njëjtët grup artikujsh, aktivitetesh dhe sektorësh ekonomikë. TVSH e mbledhur nga dogana në importin e mallrave përbënte 65-75% të gjithë arkëtimeve nga TVSH dhe pjesa tjetër mblidhej nga transaksionet e shit – blerjeve brenda vendit.

Arkëtimi i TVSH në vitin 1997 ishte 15.7 miliard lekë dhe në vitin 1998 ishte 28.8 miliard lekë. NË vitin e parë kur TVSH u aplikua (në gjysmën e dytë të 1996) arkëtimet nga TVSH arritën për gjithë vitin 9.1 miliard lekë.

Arkëtimi i TVSH në vitin 1999 ishte 29.8 miliard lekë dhe në vitin 2000 ishte 38.1 miliard lekë. Pra, shihet qartë se rritja e normës së TVSH me 7.5 pikë përqind u shoqërua me një rritje mesatarisht prej 52%, apo një rritje me 7% për çdo 1 pikë përqind rritje të normës tatimore.

Ulja e TVSH me 5 pikë përqind në raport me nivelin aktual është një propozim me shumë se i guximshëm. Duhet theksuar se synimi i ofertës politikë për një ulje me këto nivele të normës së TVSH edhe nëse llogaritim për 4 vite një bazë tatimore në nivele me 30% më shumë se sa është sot, si pasojë e efekteve nga lufta ndaj informalitetit, përsëri nuk arrin dot të realizoje nivelin e kërkuar të arkëtimeve nga ky tatim që përbën deri 40% të të ardhurave buxhetore.

Rritja e arkëtimeve nga TVSH, si pasojë e zgjerimit të ekonomisë (rritjes së PBB) dhe mirë administrimit nga viti 2000 deri në vitin 2015 ka patur një tendencë mesatare vjetore rritje prej 18%. Nëse përjashtojmë efektin e rritjes ekonomike dhe treguesit të inflacionit, që kanë një tendencë mesatare vjetore rritje me të paktën 15%, atëherë rritja e arkëtimeve nga TVSH si efekt i mirë administrimit nuk është më shumë se 3%, nëse marrim parasysh se TVSH merr edhe pjesën kryesore te kostos administrative.

Por, a mund të sjellë ulja drastike e taksave kompensim të mjaftueshëm të të ardhurave, falë mirë administrimit, uljes së informalitetit dhe nxitjes së një rritjeje më të lartë ekonomike?

Niveli i mirë administrimit të TVSH bashkë me vlerën e shtuar të ekonomisë si dhe inflacionin nuk e kalon një mesatare më shumë se 12% rritje në vit. Por, nëse ulja e TVSH nuk kompensohet me masa të tjera për zgjerim të bazës tatimore për çdo tatim, me ngushtimin e hendekut tatimor, si dhe me rritjen ekonomike që nuk pritet të ketë nivele më të larta se 5% për të paktën 4 vitet e ardhme, atëherë këtë “recetë” fiskale duhet që ta testojnë paraprakisht në terrenin e ekonomisë reale të vendit.

NË këtë kuadër makroekonomik qe dihet, nisur nga kapacitetet administrative, edukata fiskale, evazioni i përforcuar në vite nga një ekonomi informale me rrënjë të forta në një ekonomi që nuk ka ende baza të mirë strukturuara për të prodhuar vlerë të shtuar më shumë se sa është prodhuar edhe për të paktën disa vite, mendoj se në gjithë këtë kontekst këto ulje janë prezantime që nuk përkojnë me realitetin ekonomik te pritshëm.

E njëjta logjikë vlen edhe për ofertën e politikës për rikthimin e taksës së sheshtë prej 9%. Mali i Zi që po e aplikon prej vitesh këtë nivel takse vijon të ketë ende nivele të larta të evazionit tatimor, por edhe një volum investimesh të huaja më të ulët se Shqipëria. Investitorët nuk shikojnë mundësitë për të bërë biznes nga taksat e ulëta, por nga mundësitë për fitim bazuar në burimet natyrore, standardi i qeverisjes me duar të pastra, kapacitetet administrative si dhe elementë që lidhen me pozitën gjeografike, infrastrukturën dhe koston e të bërit biznes në përgjithësi. Ndërkohë nëse i ofron taksa të ulëta është njësoj e ngjashme me rastin e ofertës së një malli me çmim të ulët, por investitori nuk kërkon këtë nga vendet e Ballkanit, pasi e di që nuk është çmimi i fundit që paguan në rastin e vendeve me taksa të ulëta.

Për sa vlen në raport me marëdhëniet që duhet të ruajë politika fiskale e vendit ndaj këshillimeve dhe vlerësimeve të misionit të Fondit Monetar ndryshimi i politikave mjafton të ruajë stabilitetin fiskal dhe tendencën për konsolidim, të lidhur me një raport të drejtë midis të ardhurave dhe shpenzimeve. Ndërkaq, nismat për ulje evazioni dhe rritje e mirë administrimit janë instrumente që përdor qeveria për të arritur objektivat fiskale dhe buxhetorë, por jo kusht për vazhdimësinë e bashkëpunimit me Fondin.

Natyrisht, që gjithë paketa që propozohet me oferta për ulje të bujshme të normave tatimore, për pothuajse çdo tatim kryesor, si dhe ndryshimi i disa elementëve të standardeve të kontabilitetit do të kërkojë sqarime që ne fakt janë provimi më i vështirë dhe me gjasa te mos kalohet. Koha qe jepet ky provim duket të jete me pa vend se kurrë ndonjëherë me pare nga ndonjë forcë politike që përpiqet të fitojë zgjedhjet dhe të krijojë qeveri.