Nevoja për një Relacion Buxheti më realist, të bazuar në analizë të thelluar

Ekonomia shqiptare, sipas tekstit të Relacionit të projekt Buxhetit 2026, paraqitet si një histori suksesi të qëndrueshëm përballë krizave të shumëfishta të dekadës së fundit, nga tërmeti i 2019-ës, pandemia globale te goditjet inflacioniste e gjeopolitike.

Narrativa mbizotëruese është ajo e stabilitetit makroekonomik e mbështetur në “politika të kujdesshme fiskale e monetare” dhe në “rritje të vazhdueshme të kërkesës së brendshme”.

Megjithatë, një vlerësim realist i këtij përshkrimi kërkon të analizohen disa dimensione që teksti i lë në hije, si: struktura reale e rritjes, cilësia e investimeve, burimet e konsumit, roli i kursit të këmbimit dhe qëndrueshmëria afatgjatë e kësaj ecurie.

1. Rritja ekonomike dhe burimet e saj

Relacioni buxhetor i vitit 2024–2025 prezanton pretendimin për një rritje reale prej 3.6–4.0%, në përputhje me të dhënat e INSTAT dhe Bankës së Shqipërisë. Por, një analizë më e thellë tregon se burimi kryesor i kësaj rritjeje është kërkesa e brendshme, veçanërisht konsumi i familjeve dhe investimet publike. Kjo strukturë tregon një model rritjeje të brishtë, i cili nuk mbështetet ende në forcimin e sektorit prodhues, inovacionit apo zgjerimin e eksporteve të mallrave, duke e bërë ekonominë të ndjeshme ndaj faktorëve sezonalë dhe ndikimeve të jashtme.

Edhe pse eksportet e shërbimeve, sidomos turizmi kanë shënuar rritje, industria përpunuese dhe bujqësia kanë pasur kontribute negative ndaj PBB-së, duke reflektuar një disbalancë strukturore që kufizon qëndrueshmërinë afatmesme të rritjes ekonomike. Për më tepër, rritja e konsumit publik me 13% tregon një rol të theksuar të shpenzimeve qeveritare për të ruajtur ritmin ekonomik, duke sugjeruar se një pjesë e kësaj rritjeje ka karakter politik dhe jo të natyrës organike apo të bazuar në produktivitet.

Ky model tregon se, pavarësisht shifrave pozitive të PBB-së, rritja mbetet më shumë sasiore sesa cilësore. Ajo nuk reflekton ende një zgjerim të qëndrueshëm të kapaciteteve prodhuese apo një transformim strukturor të ekonomisë. Në këtë kontekst, ekonomia shqiptare mbetet e varur nga faktorë të jashtëm dhe politikë fiskale stimuluese, duke krijuar një sfidë për formulimin e politikave buxhetore që synojnë jo vetëm ruajtjen e stabilitetit afatshkurtër, por edhe forcimin e qëndrueshmërisë afatmesme dhe zhvillimin e bazës reale ekonomike.

2. Tregtia e jashtme dhe Kursi i këmbimit

Raporti i relacionit evidenton një tkurrje të deficitit tregtar dhe një mbulim më të mirë të importeve nga eksportet (45.4%). Megjithatë, ky përmirësim nuk reflekton një forcim të qëndrueshëm të aftësisë eksportuese të vendit, por lidhet kryesisht me dy faktorë të jashtëm dhe tranzitorë: uljen e importeve dhe forcimin e Lekut. Kursi i këmbimit mesatar Euro/Lek është ulur nga 101.5 në 98.2, duke ndihmuar për kontrollin e inflacionit, por në të njëjtën kohë ka goditur konkurrueshmërinë e sektorit prodhues dhe eksportues, veçanërisht ato biznese që operojnë me marzhe të ulëta fitimi.

Ky fenomen tregon se përmirësimi i balancës së jashtme është i natyrës monetare dhe i përkohshëm, jo rezultat i një zgjerimi real të eksporteve apo forcimit të industrisë. Nëse kursi korrigjohet ose në rast rënies së flukseve valutore hyrëse efekti pozitiv mund të anulohet shpejt, duke krijuar rrezik për sektorin prodhues, deficitet e ardhshme tregtare dhe qëndrueshmërinë e afatmesme të ekonomisë.

Për politikën ekonomike, ky konstatim nënvizon nevojën për strategji afatgjata për rritjen e konkurrueshmërisë reale, diversifikimin e eksporteve dhe mbështetjen e sektorëve që kanë potencial të qëndrueshëm për të kontribuar në PBB, në vend të mbështetjes vetëm në faktorë tranzitorë si kursi i këmbimit.

3. Investimet e Huaja dhe struktura e tyre

Të dhënat për vitin 2025 tregojnë një rritje të lehtë të Investimeve të Huaja Direkte (IHD) me +1.1%, por struktura e tyre mbetet thellësisht jo-produktive dhe e përqendruar në sektorë me efekt shumëzues të ulët për ekonominë:

• 34% në pasuri të paluajtshme,
• 17% në sektorin financiar,
• 11% në hidrokarbure,

Ndërkohë, vetëm një pjesë e vogël e IHD-ve kanalizohet në sektorë prodhues ose inovativë, të cilët mund të rrisin produktivitetin dhe konkurrueshmërinë afatgjatë të vendit.

Kjo strukturë tregon se rritja e investimeve të huaja nuk garanton modernizim ekonomik apo zhvillim të qëndrueshëm. Përkundrazi, shumë prej tyre mund të shërbejnë për spekulim pasuror, përqendrim kapitali dhe fitime të shpejta, duke mos përforcuar bazat reale të ekonomisë dhe duke ruajtur varësinë nga sektorët jo-produktivë.

Për politikëbërësit, kjo nënvizon nevojën për fokusim të IHD-ve drejt sektorëve strategjikë, përfshirë prodhimin, teknologjinë dhe energjitë e rinovueshme, në mënyrë që investimet e huaja të kontribuojnë në një rritje të qëndrueshme dhe cilësore të ekonomisë.

4. Punësimi dhe cilësia e tregut të punës

Të dhënat për gjysmën e parë të vitit 2025 tregojnë një rritje të punësimit nga 67.7% në 68.5% dhe një ulje të papunësisë në 8.5%, shifra që në pamje të parë duken pozitive. Megjithatë, analiza e detajuar tregon se këto shifra nuk pasqyrojnë domosdoshmërisht një përmirësim të qëndrueshëm dhe cilësor të tregut të punës:

• Sektori i punësimeve të reja është kryesisht ai i shërbimeve, turizëm, tregti dhe administratë me një produktivitet të ulët dhe efekt shumëzues minimal në ekonomi.
• Emigracioni dhe tkurrja e popullsisë në moshë pune kanë kontribuar në uljen nominale të papunësisë, duke krijuar një efekt statistikisht pozitiv pa ndryshuar thelbin e tregut të punës.
• Rritja e pagave reflekton kryesisht një mangësi të fuqisë punëtore dhe jo një rritje reale të produktivitetit, duke rritur kostot për bizneset pa nxitur efikasitetin.

Në këtë kontekst, përqendrimi te shifrat agregate të punësimit mund të japë një imazh të tepërt optimist. Në fakt, tregu i punës mbetet i brishtë dhe i varur nga faktorë sezonalë, emigracioni dhe politika fiskale, duke vënë në dyshim qëndrueshmërinë e përmirësimit të punësimit afatmesëm.

5. Stabiliteti financiar dhe inflacioni

Sektori bankar paraqitet solid, me nivel kredish me probleme (NPL) në 4%, që është historikisht i ulët. Megjithatë, rritja e fortë e kreditimit (10.9%), veçanërisht e konsumit (17.1%), paraqet rreziqe të mbinxehjes nëse normat e interesit apo kursi ndryshojnë.
Inflacioni në 2.2–2.4% tregon stabilitet, por është më shumë efekt i faktorëve të jashtëm (rënia e çmimeve të ushqimeve dhe kursi i fortë), jo i kontrollit të brendshëm të çmimeve apo politikave industriale.

6. Krahasimi rajonal, relativisht pozitiv, por jo i jashtëzakonshëm

Në krahasim me vendet e tjera të Ballkanit Perëndimor, Shqipëria qëndron në mesataren e rritjes (3.6–4.0%) dhe me deficit të jashtëm më të ulët. Kjo reflekton një përmirësim në ekuilibrat makro, por jo domosdoshmërisht një avantazh konkurrues strukturor.
Ndërsa vendet si Mali i Zi e Kosova varen më shumë nga importet dhe remitancat, Shqipëria ka një bazë më të qëndrueshme në shërbime, por ende nuk ka avancuar në drejtim të ekonomisë digjitale apo industriale.

Në mbyllje, mendojmë se në aspektin realist, Relacioni reflekton saktësisht të dhënat zyrtare dhe trendet makroekonomike, por nuk qartëson të gjithë kompleksitetin e situatës ekonomike të Shqipërisë.

Analiza duket e plotë në shifra, por nënvlerëson disa dobësi thelbësore që ndikojnë në qëndrueshmërinë e rritjes:

1. Varësia e lartë nga sektore jo të qëndrueshëm, si turizmi, ndërtimi dhe remitancat kontribuojnë në rritje, por janë të ndikuara nga faktorë sezonalë dhe jashtë vendit, duke e bërë ekonominë vulnerabël ndaj shokëve të jashtëm.
2. Rënia e prodhimit bujqësor dhe industrial ul kapacitetin e eksportit dhe kufizon potencialin e rritjes afatgjatë, duke krijuar një model të brishtë rritjeje që nuk mbështetet në forcë prodhuese apo inovacion.
3. Mbiçmimi i Lekut përmirëson treguesit afatshkurtër të balancës së jashtme dhe inflacionit, por dëmton konkurrueshmërinë e eksportuesve dhe sektorin prodhues që operon me marzhe të ulëta.

Në thelb, ekonomia shqiptare është më e qëndrueshme nga perspektiva makro, por ende nuk ka një forcë strukturore të qëndrueshme. Rritja mbështetet kryesisht në forca rrethanore, si turizëm, kursi i këmbimit dhe inflacion i ulët global dhe jo në një transformim të brendshëm ekonomik që të garantonte rritje cilësore dhe shumëzues afatgjatë.

Ky koment i zgjeruar nënvizon nevojën për politika që, duke synuar diversifikim të ekonomisë, modernizim të industrisë dhe forcim të sektorit prodhues, duhet të ndërtohen mbi baza realiste, duke pasur parasysh rreziqet dhe kufizimet strukturore.