Marrëdhëniet Ekonomike dhe Tregtare Shqipëri ⇄ Itali (2014–2025)

Italia mbetet partneri strategjik dhe ekonomik më i rëndësishëm i Shqipërisë, duke përbërë mbi 30% të tregtisë totale shqiptare. Marrëdhënia ekonomike dhe tregtare në periudhën 2014–2025 karakterizohet nga disa trende kyçe:

1. Eksportet drejt Italisë u rritën në shumicën e viteve, me kulmin më të lartë në vitin 2022, kur arritën 210.4 miliardë lekë. Ky rritje pasqyron kombinimin e faktorëve ciklikë dhe strukturorë: rimëkëmbja post-COVID, zgjerimi i kapaciteteve prodhuese fason, rritja e çmimeve të energjisë dhe eksportet minerare. Pas vitit 2022, eksporte të nivelit të lartë nuk u ruajtën, duke reflektuar një tkurrje të përkohshme dhe ndikime të kursit valutore.
2. Deficiti tregtar mbetet i vazhdueshëm dhe u thellua pas vitit 2023, kryesisht për shkak të importeve të larta të makinerive, pjesëve këmbimi dhe materialeve ndërtimore. Kjo thellon varësinë e Shqipërisë nga inputet italiane dhe ekspozimin ndaj ndryshimeve të çmimeve dhe logjistikës.
3. Struktura sektoriale e eksporteve tregon se tekstilet dhe këpucët dominuan tregtinë, ndërsa sektorët energjetik/mineral dhe ushqimor kontribuan në rritje të ndjeshme të vlerës nominale në 2022. Por kjo përqendrim në sektorë me vlerë të ulët rrit rrezikun ciklik dhe kufizon zhvillimin e qëndrueshëm afatgjatë.
4. Importet nga Italia janë të larta dhe të qëndrueshme, duke përfshirë makineri, kimikate, ushqim dhe materiale ndërtimore. Kjo pasqyron lidhjen e fortë të zinxhirit të furnizimit midis dy vendeve dhe varësinë e industrisë shqiptare nga inputet italiane.
5. Investimet dhe IHD-të italiane kanë një rol të rëndësishëm në zhvillimin ekonomik të Shqipërisë. Stoku i FDI italiane është rreth 1.6–1.7 miliardë euro, duke kontribuar në krijimin e vendeve të punës, transfer teknologjie dhe zhvillimin e kapaciteteve prodhuese, veçanërisht në tekstile, përpunim dhe energji. Megjithatë, përqendrimi në ndërtim dhe fason ul efektivitetin e përfitimeve për ekonominë e gjerë.
6. Remitancat nga diaspora italiane ruajnë stabilitetin makroekonomik, duke mbështetur konsumatorët dhe likuiditetin në ekonominë vendase, megjithëse ndikimi në investime të qëndrueshme dhe inovacion mbetet i kufizuar.
7. Kursi valutore EUR/ALL ka ndikuar në konkurrueshmërinë e eksporteve. Forcimi i lekut ndaj euros pas 2023 ka reduktuar pjesërisht avantazhin e kompanive eksportuese, duke theksuar nevojën për instrumente hedging dhe politika mbrojtëse për firmat eksportuese.

Marrëdhënia Shqipëri–Itali ofron potencial të madh për zhvillim të qëndrueshëm ekonomik, por për të maksimizuar këtë potencial, Shqipëria duhet:

• Të rrisë vlerën e shtuar të eksporteve, duke orientuar prodhimin drejt sektorëve inovativë dhe produktivë me markë.
• Të targetojë IHD dhe investime të huaja drejt projekteve teknologjike, energjetike dhe industriale me vlerë të lartë.
• Të diversifikojë profilin e eksporteve për të ulur varësinë nga disa sektorë dhe për të përmirësuar bilancin tregtar afatgjatë.

Ky fokus strategjik mund ta transformojë marrëdhënien aktuale nga një lidhje kryesisht “furnizues-fason” në një partneritet më të balancuar dhe konkurrues industrial.

1. Tregtia vjetore drejt Italisë (2014–2025)

Marrëdhënia tregtare mes Shqipërisë dhe Italisë ka pasur një karakteristikë të qartë: një rritje e konsiderueshme e eksporteve deri në vitin 2022 dhe një deficit të vazhdueshëm tregtar i theksuar pas këtij viti. Eksportet shqiptare u rritën nga 133,046 milionë lekë në vitin 2014 në 210,435 milionë lekë në vitin 2022, duke shënuar një rritje kumulative prej rreth 58%. Ky kulm i eksporteve lidhet kryesisht me rimëkëmbjen post-pandemike, zgjerimin e produkteve fason, rritjen e çmimeve në sektorin mineral dhe energjetik, dhe një pjesë të rritjes e shpjegojnë edhe investimet italiane që rritën kapacitetet prodhuese të orientuara drejt eksporteve.

Pas vitit 2022, eksportet ranë në 162,799 milionë lekë në vitin 2024 dhe në 110,152 milionë lekë për 9-mujorin e vitit 2025, duke reflektuar ndikimin e tkurrjes së kërkesës italiane, luhatjeve valutore dhe ndryshimeve strukturore në eksportet shqiptare. Importet nga Italia, të cilat në 2014 ishin 164,412 milionë lekë, shënuan rritje më graduale, por pas 2021 u përshpejtuan, duke arritur 189,389 milionë lekë në vitin 2024 dhe 136,343 milionë lekë në 9-mujorin e vitit 2025. Rritja e importeve u fokusua kryesisht te makineritë, pjesët këmbimi dhe materialet ndërtimore, duke thelluar deficitin tregtar, i cili arriti në 26,191 milionë lekë për periudhën janar–shtator 2025.

Në periudhën 2014–2025, marrëdhënia tregtare mes Shqipërisë dhe Italisë ka qenë e karakterizuar nga një rritje e konsiderueshme e eksporteve deri në kulmin e vitit 2022 dhe një deficit i vazhdueshëm tregtar, i cili u thellua pas vitit 2023. Eksportet drejt Italisë, të cilat në vitin 2014 arritën në 133,046 milionë lekë, shënuan një tkurrje të përkohshme në 2015, për të rikuperuar gradualisht dhe arritën kulmin prej 210,435 milionë lekë në vitin 2022. Ky rritje e jashtëzakonshme lidhet me kombinimin e faktorëve ciklikë dhe strukturorë, duke përfshirë rimëkëmbjen pas pandemisë COVID-19, kërkesën e lartë për produkte fason, rritjen e çmimeve në sektorin mineral dhe energjetik, si dhe zgjerimin e kapaciteteve prodhuese dhe investimet e huaja direkte, kryesisht italiane.

Pas vitit 2022, eksportet treguan një tkurrje të dukshme, duke reflektuar ndryshime në strukturën e eksporteve dhe ndikime të faktorëve makroekonomikë, përfshirë luhatjet e kursit valutore EUR/ALL dhe uljen e kërkesës ciklike nga tregjet italiane. Importet nga Italia, nga ana tjetër, rritën në mënyrë më graduale gjatë gjithë periudhës, por pas vitit 2021 shënuan një rritje të fortë, kryesisht për makineri, pajisje dhe inpute industriale, duke thelluar deficitin tregtar.

Bilanci tregtar mbeti në shumicën e viteve negativ, me një deficit të përhershëm deri në vitin 2022, kur përkohësisht u shënua një bilanc pozitiv prej 4,557 milionë lekësh. Megjithatë, vitet 2024–2025 shënuan rikthim të deficitit, kryesisht për shkak të importeve të larta të makinerive, pjesëve këmbimi dhe materialeve ndërtimore.

Marrëdhënia tregtare me Italinë vazhdon të jetë jetike për ekonominë shqiptare, duke përfaqësuar një pjesë të madhe të eksporteve totale. Sfida kryesore mbetet përqendrimi i eksporteve në disa sektorë me vlerë të ulët dhe varësia nga inputet italiane. Për të arritur një zhvillim më të qëndrueshëm, Shqipëria duhet të rrisë vlerën e shtuar të eksporteve dhe të orientojë investimet e huaja direkte drejt sektorëve produktivë dhe inovativë, duke konsoliduar kështu pozicionin e saj në tregun italian dhe duke zvogëluar ekspozimin ndaj rreziqeve ciklike.

Vini re! Eksportet drejt Italisë arritën kulmin në vitin 2022 për një kombinim faktorësh ciklikë dhe strukturorë. Rimëkëmbja pas pandemisë COVID-19 dhe rritja e kërkesës në tregjet evropiane çuan në restokim dhe porosi të larta për produktet fason të prodhuara në Shqipëri. Një tjetër faktor ishte rritja e eksporteve minerare dhe energjetike, e nxitur nga çmimet e larta ndërkombëtare dhe dërgesat e veçanta të produkteve energjetike dhe minerare.

Zgjerimi i kapaciteteve prodhuese dhe investimet italiane në sektorin fason kontribuuan në rritjen e volumit të eksporteve, duke u kombinuar me luhatjet valutore dhe ndryshimet e çmimeve që rritën vlerën nominale të eksporteve në lekë. Një pjesë e rritjes lidhet edhe me zhvendosjen e disa pjesëve të prodhimit nga Italia drejt Shqipërisë për kursim kosto dhe optimizim të zinxhirëve të furnizimit.

Në përfundim, kulmi i vitit 2022 nuk ishte thjesht një efekt çmimesh; ai përfshinte komponentë reale volumesh dhe ndryshime përkohëse në strukturën sektoriale, kryesisht te produktet fason dhe energjetike, duke pasqyruar një periudhë të jashtëzakonshme të rritjes së eksporteve.

Marrëdhënia tregtare me Italinë, përveç potencialit të madh ekonomik, shfaq edhe sfida të qarta: përqendrimi në pak sektorë me vlerë të ulët, varësia nga kërkesa italiane, deficit i vazhdueshëm dhe varësi nga inputet italiane. Për të përmirësuar qëndrueshmërinë dhe zhvillimin, është e domosdoshme rritja e vlerës së shtuar të eksporteve, orientimi i FDI-ve drejt sektorëve me teknologji dhe inovacion, shfrytëzimi i remitancave si kapital investues, mbrojtja e eksportuesve nga luhatjet valutore dhe diversifikimi i gamës produktive.

Në perspektivë, nëse këto masa zbatohen, eksportet drejt Italisë mund të stabilizohen në nivelin 160–180 miliardë lekë në vitet 2025–2027, ndërsa periudha 2028–2030 mund të shënojë rritje të qëndrueshme me vlerë të shtuar, transformim industrial dhe ulje graduale të raportit deficit/eksporte, duke e kthyer marrëdhënien Shqipëri–Itali nga një partneritet “fason” drejt një partneriteti industrial dhe inovativ më të balancuar.

2. Eksportet dhe importet drejt Italisë – Strukturë sektoriale (2023–9M2025)

Një analizë më e detajuar sektoriale për periudhën 2023–9M2025 tregon dinamika të ndryshme mes grupeve të mallrave. Tekstilet dhe këpucët mbeten pjesa dominante e eksporteve, por shfaqin tkurrje të vazhdueshme, duke rënë nga 97,654 milionë lekë në 2023 në 56,879 milionë lekë për 9-mujorin e 2025. Kjo tregon një dobësim të kërkesës për produktet fason dhe nevojën për të rritur vlerën e shtuar dhe diversifikimin e gamës produktive. Mineralet dhe energjia shfaqin luhatje të konsiderueshme: rritje e ndjeshme në 2024 (13,609 milionë lekë) dhe ulje drastike në 9M2025 (3,293 milionë lekë), duke reflektuar karakter ciklik të këtij grupi dhe ndikimin e çmimeve globale.

Makineritë dhe pjesët këmbimi mbeten të qëndrueshme në eksporte (18,213 milionë lekë në 2024, 13,900 milionë lekë në 9M2025), por importet e tyre janë shumë më të larta, duke treguar varësinë e industrisë shqiptare nga inputet italiane. Ushqimi, pijet dhe duhani shfaqin një ulje të eksporteve dhe rritje të importeve, duke reflektuar ndryshimin e profileve të tregut dhe konsumin më të lartë të produkteve të importuara. Lëkura dhe artikujt prej lëkure shfaqin tkurrje të qartë të eksporteve dhe importeve, duke treguar një sektor në vështirësi për konkurrueshmëri.

Deficiti tregtar në 9-mujorin e 2025 shënon rreth 26,000 milionë lekë, kryesisht për shkak të importit të makinerive dhe materialeve të ndërtimit, ndërsa grupi i ushqimit dhe pijeve shfaq rritje relative në import, duke treguar ndryshime në profilin e konsumit dhe kërkesën e brendshme. Të dhënat ilustrojnë një marrëdhënie tregtare ku eksportet mbeten të përqendruara në disa kategori kryesore, ndërsa importet tregojnë varësi të lartë ndaj furnizimeve italiane, duke nënvizuar nevojën për diversifikim të eksporteve dhe forcim të kapaciteteve prodhuese me vlerë të shtuar.

3. Ndikimi makroekonomik: IHD, remitanca, dhe valutë

Ndikimi makroekonomik i marrëdhënieve tregtare me Italinë është i dukshëm në disa dimensione kryesore. Investimet direkte të huaja (IHD/FDI) nga Italia, me një stok rreth 1.6–1.7 miliardë euro, kanë kontribuar në krijimin e vendeve të punës, transferin e teknologjisë dhe funksionimin e zinxhirëve të furnizimit, sidomos në sektorët e tekstit dhe energjisë. Megjithatë, përqendrimi i investimeve në ndërtim dhe sektorë me produktivitet të ulët rrit ndjeshmërinë ndaj cikleve ekonomike dhe ekspozimin ndaj krizave sektoriale.

Remitancat nga diaspora italiane mbeten burimi kryesor i fluksit financiar të familjeve shqiptare, duke siguruar likuiditet dhe qëndrueshmëri të konsumit, por efekti i tyre mbi zhvillimin e qëndrueshëm ekonomik është relativisht i kufizuar, për shkak të përdorimit kryesisht për konsum të brendshëm dhe jo investime produktive.

Luhatjet e kursit valutore, veçanërisht forcimi i EUR/ALL gjatë 2023–2024, kanë ndikuar negativisht konkurrueshmërinë e eksporteve shqiptare drejt Italisë, duke reduktuar marzhet për firmat fason dhe ato të sektorit ushqimor. Përdorimi i instrumenteve të hedging-ut dhe menaxhimi i riskut valutore do të mundësonin stabilizim të të ardhurave në lekë dhe mbrojtje të firmave eksportuese ndaj luhatjeve të çmimeve dhe kursit.

4. Rreziqet dhe dobësitë kryesore

Rreziqet dhe dobësitë kryesore të marrëdhënies tregtare Shqipëri–Itali janë të theksuara dhe lidhen ngushtë me strukturën sektoriale dhe varësinë nga partneri italian. Përqendrimi kryesor në sektorë me vlerë të ulët, sidomos fason dhe tekstile, kufizon kapacitetin për të krijuar produkte me markë dhe me vlerë të shtuar, duke e bërë ekonominë eksportuese më të ndjeshme ndaj ndryshimeve në kërkesën e tregut italian.

Ndjeshmëria ndaj kërkesës italiane është e lartë: çdo ngadalësim ekonomik apo ndryshim në preferencat e konsumatorit italian ka një ndikim të drejtpërdrejtë në eksporte, siç u evidentua pas kulmit të 2022 dhe tkurrjes në 2023–2025.

Deficiti tregtar i vazhdueshëm pas 2022 rrit ekspozimin financiar dhe varësinë nga fonde të jashtme, duke kufizuar fleksibilitetin makroekonomik të vendit.

Varësia nga inputet italiane, përfshirë makineritë, pjesët këmbimi dhe materialet industriale, krijon risk të lartë nga luhatjet e çmimeve dhe çështjet logjistike, duke ekspozuar ekonominë ndaj shokut të çmimeve globale dhe ngadalësimeve të zinxhirëve të furnizimit. Këto dobësi nënvizojnë nevojën për diversifikim, rritje të vlerës së shtuar dhe zhvillim të kapaciteteve prodhuese vendase.

5. Rekomandime strategjike

Rekomandimet strategjike për forcimin e marrëdhënieve ekonomike dhe tregtare Shqipëri–Itali synojnë të rrisin qëndrueshmërinë, diversifikimin dhe vlerën e shtuar të eksporteve shqiptare. Së pari, është thelbësore të rritet vlera e shtuar e eksporteve përmes mbështetjes për kërkime dhe zhvillim (R&D), certifikime cilësie dhe krijim të markave shqiptare, duke ulur varësinë nga produktet fason.

Së dyti, orientimi i investimeve të huaja direkte (FDI), me incentivë fiskale dhe stimuj për sektorë me teknologji të lartë dhe energji të rinovueshme, do të kontribuojë në modernizimin e industrisë dhe transferin e teknologjisë.

Instrumentet për shfrytëzimin produktiv të remitancave, përmes bondeve të diasporës apo fondeve mikrofinanciare për SME-të dhe projekte rurale, mund të mobilizojnë kapital privat drejt investimeve të qëndrueshme.

Politika monetare e kujdesshme dhe përdorimi i mekanizmave hedging do të mbrojë eksportuesit nga luhatjet e kursit EUR/ALL, veçanërisht në sektorët fason dhe ushqimor.

Diversifikimi i tregjeve përtej Italisë do të ulë ndjeshmërinë ndaj kërkesës së partnerit kryesor dhe do të hapë mundësi për produkte “Made in Albania” me vlerë të shtuar në BE dhe më gjerë.

Së fundi, investimet në infrastrukturë logjistike, si porte, lidhje hekurudhore dhe zona ekonomike do të ulin kostot transaksionale, do të rrisin efikasitetin e eksporteve dhe do të mbështesin zhvillimin e sektorëve agrare dhe industrialë me potencial eksportues. Këto rekomandime, të zbatuara në mënyrë të koordinuar, krijojnë një bazë për marrëdhënie më të balancuara dhe një zhvillim ekonomik më të qëndrueshëm.

6. Perspektiva 2026–2030

Perspektiva strategjike për periudhën 2026–2030 synon një zhvillim të qëndrueshëm dhe transformim të marrëdhënies Shqipëri–Itali nga roli i thjeshtë i furnizuesit fason drejt një partneriteti konkurrues dhe me vlerë të shtuar. Në fazën 2026–2027 pritet një stabilizim i eksporteve në rreth 160–180 miliardë lekë, me rritje më të ngadaltë të importeve, duke ruajtur ekuilibrin gradual tregtar dhe duke krijuar hapësirë për konsolidim të sektorëve kyç.

Faza 2028–2030 fokusohet në transformim, me rritje të eksporteve me vlerë të shtuar, investime të huaja direkte të orientuara drejt teknologjisë dhe energjisë, dhe ulje graduale të raportit deficit/eksporte. Qëllimi kryesor është të konsolidohet një model ekonomik ku Shqipëria ofron produkte konkurruese me markë “Made in Albania” drejt Italisë, duke reduktuar varësinë nga inputet dhe kërkesa italiane.

Marrëdhënia Shqipëri–Itali mbetet jetike dhe dinamike; kulmi i eksporteve në 2022 ishte rezultat i një kombinimi faktorësh ciklikë dhe strukturorë. Zbatimi i politikave të duhura, si diversifikim tregjesh, orientim i FDI drejt sektorëve inovativë, përdorim i remitancave për investime produktive dhe mekanizma mbrojtës ndaj luhatjeve valutore mund ta kthejë varësinë aktuale në një avantazh konkurrues, duke ofruar bazën për zhvillim të qëndrueshëm gjatë dekadës së ardhshme.