Konsolidim fiskal me politika monetare agresive

Shtypja e parave për të financuar deficitet publike është një politikë tabu në përgjithësi në ambjentin tonë. Ajo ka të vërtetë pothuajse statusin e një mëkati të rëndë. Është ky perceptim dhe traditë që mban peng politikat aktuale për të qenë të hapura dhe më pranë realiteteve të cilat kanë nevojë të kenë një tjetër qasje për veten dhe publikun.

Por, praktika ka treguar se Financimi direkt monetar (FDM) është mjeti për të zgjidhur problemet e kërkesës së pamjaftueshme dhe të borxhit publik të lartë në të njëjtën kohë.

Financimi direkt monetar mund të zbatohet nga vende që kanë stanjacion apo rënie të ecurisë ekonomike dhe financiare (prodhim të brendshëm nën kapacitetet e vendit)  të thellë dhe të zgjatur, duke përdorur si një masë e jashtëzakonshme ndërthurjen dhe koordinimin e nevojshëm të politikave agresive monetare me ato fiskale.

Një moment për trajtim janë implikimet e standardeve të kontabilitetit dhe përdorimi nga struktura e vlerësimit të kreditit të borxhit të qeverisë, si një masë e borxhit publik. Qeveria duhet të nxjerrë aktin për të mundësuar ministrinë e Financave për të krijuar bonon e thesarit të personalizuar për probleme sociale të caktuara, që do të përdoren për të financuar deficitet buxhetore.

Natyrisht, qe kjo politike kërkon disa hapa dhe veprime për tu zbatuar.

1. Banka qendrore komunikon me qeverinë gatishmërinë e saj për të financuar, përmes nxjerrjes së parave, një paketë fiskale për të arritur një kërkesë nominale (rritje) bazuar ne objektiva te para-përcaktuar.
2. Qeveria lëshon bono të reja për t’ia shitur bankës qendrore në këmbim të parave. Banka qendrore blen borxhin e ri dhe angazhohet për mbajtjen e tij në vazhdimësi, duke rihedhur në qarkullim pjesën e borxhit që arrin maturimin dhe kthimin e të ardhurave nga interesi për llogari të qeverisë.
3. Fillimi i operacionit shoqërohet me komunikim e bankës qendrore për te shpjeguar dhe garantuar merakun ne lidhje me FDM, i cili si instrument i politikës ekspansioniste nuk do të përbëjë problem për qëndrueshmërinë e borxhit, pasi letrat me vlerë të qeverisë nuk do të blihen apo të shiten në treg, si rrjedhim nuk do të paguajnë interesa, pra dhe efekti final nuk do të japë rritje të detyrimeve për qeverinë.
4. Deri sa nuk ka barrë të shërbimit të borxhit prej operacioneve te financimit monetar nuk do të jetë e nevojshme as për të ardhura shtesë nga taksat dhe nuk do të ketë (modeli Rikardos) nevojë të përdoren as kursimet për efekt kompensimi.
5. Në një të ardhme, kur rritja ekonomike dhe financat publike do të jenë rivendosur ne pozitat e favorshme, qeveria mund të bjerë dakord me bankën qendrore për një plan ri-blerje të borxhit (gradualisht). Por vetëm nëse ndihet nga qeveria se ky veprim është i nevojshëm. Kjo do të zvogëlojë (ex ante dhe ex post) koston e operacioneve të FDM për bankën qendrore.

Në të dyja rastet, qeveria nuk do të kthejë paratë dhe nuk do të paguajë interesa bankës qendrore. Dy alternativa ende mund të ndryshojnë në këndvështrimin ligjor dhe kontabël, pasi në një rast qeveria shet borxhin nëpërmjet bonove, ndërsa në rastin tjetër nuk ka asnjë detyrim borxhi dhe paratë e lëshuara nga banka qendrore janë de facto një shpërndarje e tyre nga Banka qendrore te qeveria.

Në terma kontabël, në analogji me të Drejtat Speciale të tërheqjes të FMN-së, shpërndarja e parave të sapo lëshuara do të shfaqet në anën e aktiveve të bilancit të bankës qendrore. Ndërkohë, rezervat e krijuara në këtë mënyrë do të shfaqen në anën e detyrimeve të bilancit. Ndarja e parave respektivisht do të pozicionohen, si detyrim i qeverisë ndaj bankës qendrore, ndërsa rezervat e reja do të jenë të pozicionuara në anën e aktiveve.

Po pse Banka qendrore duhet të japë para të re për qeverinë, kur ajo nuk merr asgjë në këmbim?

Paratë e reja të prodhuara dhe të hedhura nëpërmjet lehtësimit të qeverisë nga borxhi publik do të jenë në gjendje për të mobilizuar sektorët e ekonomisë, duke nxitur rritjen ekonomike, ashtu si qartësohet skema e qarkullimit monetar në modelet Post-Kejnesiane.

Në të vërtetë, ky operacion i Bankës Qendrore konsiderohet si një grant për qeverinë, e cila e miraton dhe zbaton politiken e FDM  në rastin kur flitet se gjithshka argumentohet në emër të interesit të shoqërisë në një moment shumë kritik për ekonominë e vendit.

Në çdo rast, zgjerimi i shumës së grantit nuk do t’i kushtojë asgjë bankës qendrore, nisur nga fakti se kostoja apo prodhimi i parave të reja është zero. Kjo i detyrohet të drejtës së bankës qendrore për të nxitur fuqinë blerëse, si një mënyrë për të ndihmuar në rikuperimin e ekonomisë nga kushtet e këqija të trashëguara nga keq drejtimi financave të vendit.

Propozimi për gjithë këtë model të politikës së koordinuar monetare-fiskale i takon ta bëjë ndoshta qeveria, nisur nga fakti se situata e buxhetit e detyron të ndërmarrë iniciativa konkrete dhe që janë fusha e veprimit të saj. Por, gjithsesi faktit se kush flet i pari, koordinimi fortë midis politikave monetare dhe fiskale është thelbësor nëpërmjet një kontrolli direkt nga parlamenti.

Kush janë opsionet e politikës normale fiskale dhe monetare në një situatë të ngjashme ekonomike dhe fiskale si vendi jonë?

Nisur nga (a) norma bazë e interesit, e cila po afrohet për muaj normave më të ulta historike, (b) deficitit  buxhetor, që ka ndikuar një rritje të borxhit publik në nivelet e rrezikshme, (c) kërkesës konsumatore të papërshtatshme (të ulët), opsionet që ka si zgjidhje politika fiskale janë (1) rritja e taksave, (2) marrje borxhi në treg apo me instrumenta të tjerë financiarë, (3) shitje bonosh duke blerë para të re nga tregu i brendshëm apo tregu evropian (eurobonot).

Ndërsa, politika monetare për të njëjtën situatë si më lart ka si zgjidhje dy opsione për hedhjen e parasë në ekonomi, (1) hedhje paraje të re sipas modelit të lehtësimit sasior duke kryer financim të bankave, të bizneseve dhe ku përfitojnë edhe spekulantë nëpërmjet veprimeve abuzive në treg, (2) hedhjen e parasë direkt te konsumatorët, te bizneset dhe në infrastrukturë.

Për këto opsione zgjedhje, natyrisht që nevojitet edhe përshtatja e politikes specifike monetare dhe fiskale për të parandaluar rritjen e borxhit dhe për stimulimin ekonomik deri në segmentet fundore të ekonomisë.

Por, deri në çfarë niveli në raport me prodhimin e brendshëm do të hidhet para e re për të krijuar bazën monetare që mundet të realizojë efektet nxitëse në ekonomi?

Në Britaninë e Madhe, sipas modelit të lehtësimit sasior, të përdorur që në vitin 2009 shuma e bonove qeveritare të hedhura në treg dhe të blera nga Banka qendrore arriti në shumën e 375 miliard sterlina, apo sa 26 përqind e prodhimit të brendshëm.

Në Japoni, aplikimi i ekspansionit monetar për të financuar deficitin buxhetor në rritje, stimujt fiskalë arritën deri në 30 përqind të prodhimit të brendshëm.

FDM mund të zëvendësojë politikat aktuale edhe pse nuk është zbatuar më parë politika e lehtësimit sasior. Efektet anësore negative do të shmangen edhe pse nuk kanë të njëjtat dukuri si në vendet e zhvilluara dhe shumë më të mëdha se Shqipëria, si: fryrja e çmimit të aktiveve, rreziku i shpërndarjes së gabuar të burimeve, rritja e borxhit dhe papunësisë.

Tatimpaguesit duhet të sqarohen për të mirëpritur qasjen e propozuar, pasi ajo do të lehtësojë qeverinë nga paaftësia për të paguar borxhet sociale dhe faturat e prapambetura, për shkak të frikës së efekteve prej deficiteve buxhetore në të ardhmen.

Përpjekjet për përtëritje do të duhet të bëhen për shkak se Shqipëria ka humbur shanset që të jetë konkurruese në treg, por edhe ka nevojë që të ndërmarrë reformat e duhura strukturore dhe rregullimet e nevojshme të pagave dhe çmimeve, për të gjetur modelin e duhur të tregut që bën për ekonominë shqiptare.