ELBASAN: PUNËSIMI VENDOR DHE INTEGRIMI I TË RINJVE NË TREGUN E PUNËS

Bashkia Elbasan, pas vitit 2016 u gjend e përfshirë në projektet zhvillimore të territorit, të cilat i ndikuan edhe në hartimin e Planit të Përgjithshëm Vendor dhe Vendimarrjeve të Këshillit të Bashkisë, si një zhvillim i organizuar në një formë të koordinuar mes dy niveleve të qeverisjeve në respektim të parimit të autonomisë vendore.

Për të arritur këtë koordinim, produktiviteti i ekonomisë dhe punësimi i denjë dhe cilësor janë pjesa sfiduese e Strategjisë sektoriale për punësimin, por edhe ajo e edukimit profesional dhe e ndërthuru edhe me politika të posaçme për pakicat dhe grupmoshat e reja sociale vulnerabile .

1. Sipas të dhënave statistikore të faqes online të INSTAT, argumentohet fakti kombëtar se Papunësia në Elbasan tregon rritje në vitin 2021 krahasuar me periudha të mëparshme.

Niveli i papunësisë në rang kombëtar është 11.4% në fund të vitit 2021, si një nivel me ulje prej 2 pikë përqind krahasuar me fundin e vitit 2017. Duke e krahasuar këtë tregues me tendencat e performancës ekonomike, të niveleve të punësimit dhe papunësisë në vitet 2017 dhe 2019 në Elbasan, efekti indirekt te niveli i papunësisë është në rritje edhe për vitin 2021 në bashkinë e Elbasanit.

Megjithëse programet e Bashkisë kanë synuar të bazohen mbi dokumente politikash për grupe të caktuara (të rinjtë dhe romët), shihet se në Buxhetin e vitit 2021 (por edhe në buxhet e dy viteve përpara) nuk ka të parashikuar fonde specifike për këtë drejtim, përveç financimeve të dedikuara të projektit Romacted dhe një investimi sipas buxhetit të dedikuar, por të ulët për qendër kulturore për të rinjtë.

Edhe pse investimet me fonde të brendshme të Bashkisë dhe ato që shpenzohen nga investitorë dhe donatorë të huaj kanë projekte për nxitje punësimi, shihet se nuk ka mjaftuar për të bërë ndryshimin në nivelin e punësimit, sipas kërkesave të punëkërkuesve.

Në buxhetin 2022 investimet me fonde të buxhetit të bashkisë (shpenzimet kapitale) janë planifikuar në një nivel sa 10.4 % e buxhetit total (250.15 milion lekë), me një rritje ndaj vitit 2021 me 11.4% më shumë.

Shpërndarja e tyre sipas programeve ashtu si edhe në vitin 2021 është në infrastrukturën rrugore, arsimore.
Ndërkohë, fondet e huaja të cilat janë financime për projekte infrastrukture rrugore (BERZH dhe BEI), për infrastrukturën e mbetjeve dhe ujësjellësave (KfW dhe KE), si dhe fonde duhet të shërbejnë për rritje dhe nxitje punësimi, por ato janë të paravendosura në kontrata me sipërmarrës, që jo gjithmonë janë pjesë e biznesit vendor.

Në analizën e krijimit, por edhe mbajtjes së vendeve të punës ka pak përpjekje për të orientuar fondet në ato projekte që lidhen direkt me agroturizmin, si dhe hapësirave për zhvillimin e biznesit të prodhimit.

2. Shërbimet dhe programet aktive të tregut të punës nuk kanë gjetur ende zbatimin sipas strategjisë kombëtare për punësimin.

Nisur nga zbatimi i ligjit nr.15/2019, “Për nxitjen e punësimit” nevojitet një koordinim mes zyrave të punës dhe krijimit të paketave gjithpërfshirëse për të lehtësuar kalimin e individëve të papunë dhe pa një arsim të përshtatshëm apo aftësi specifike drejt punës së denjë.

Por e gjitha kjo qasje nuk ka përfshirë sa dhe si duhet mekanizmat e bashkive, ku në këtë trajtim edhe Elbasani nuk bën përjashtim.
Vini Re! Në kuadër të detyrave të përcaktuara në strategji nevojitet që të kërkohet zbatimi i analizës së kosto-përfitimit lidhur me efektin e programeve aktive në tregun e punës, ku bashkitë duhet të mbajnë rolin e liderit të këtyre programeve duke përfituar edhe fondet përkatëse që duhen decentralizuar sipas praktikave të mira në disa vende të BE-së.

3. Transparenca për treguesit mbi zhvillimet e tregut të punës, të drejtave në punë dhe politikave të konsoliduara me strategjinë kombëtare nuk është e plotë.

Treguesë të rëndësishëm performance për punësimin dhe barazinë gjinore, së bashku me treguesë për përjashtimin social nuk gjenden të publikuar në faqen online apo në një dokument përmbledhës, sipas ligjit Nr.119/2014 “Për të drejtën e informimit” .

Disa nga treguesit më kryesorë janë:

– Përqindja e të papunëve afatgjatë (krahasuar me papunësinë totale) sipas gjinisë.
– Shkalla e papunësisë së të rinjve (15-29 vjeç), sipas gjinisë
– Hendeku gjinor në paga në zonën urbane dhe rurale.
– Papunësia në rradhët e të kthyerve, sipas gjinisë.
– Pjesa e përfituesve nga ndihma sociale të referuar tek shërbimet dhe programet e punësimit, sipas gjinisë.
– Pjesa e individëve të përjashtuar si në aspektin shoqëror ashtu edhe atë ekonomik (psh romët, emigrantët, PAK,etj.), sipas gjinisë.
– Numri i individëve (femra dhe meshkuj) që marrin ndihmën sociale dhe janë të regjistruar në shërbimet e punësimit

Vini Re!

Ky moment duhet të përdoret si një shtysë për veprim nga ekspertiza e shoqërisë civile vendore dhe ajo kombëtare për të arritur jo vetëm publikimin e treguesve për këtë kategori, por për të gjitha strategjitë dhe politikat vendore të lidhur me punësimin dhe të drejtat në punë.

4. Rritja e tregut të punës dhe ndikimi nga organizatat e biznesit dhe të punës (sindikatat) në funksion të përmirësimit të drejtave të punës dhe ambjentit për biznes.

Ulja e numrit të papunëve është një sfidë për secilën qeverisje vendore dhe kjo nuk është e veçantë vetëm për Bashkinë e Elbasanit. Megjithatë një nga qasjet që Bashkia duhet të konsiderojë është që bazuar mbi prioritetet strategjike kombëtare të kërkojë të zgjerojë dialogun me institucionet që mbulojnë punësimin dhe politikat për edukim profesional duke e kthyer në një prioritet të tyre edhe në programet buxhetore vendore.

Investimet në aktivitete që duhen lidhur me nevojat e tregut konkurues dhe të të ardhmes ende nuk janë të promovuara, për të ndikuar edhe në rritjen e shanseve për punësimin e të rinjve.

Mbështetja e arsimit profesional, i cili ka ndryshim me vite përpara, si edhe investimet në sektorë prioritarë sipas burimeve lokale duhet të jenë mundësi për hapjen e vendeve të reja të punës ku përfitues mund të jenë edhe grupmosha 15-29 vjecarë.

Në periudhën 2017-2021, duke analizuar një indikator jo direkt, por që është i lidhur me punësimin (zhvillimi ekonomik) shihet se shpenzimet e Bashkisë Elbasan për punësimin dhe zhvillimet ekonomike nuk kalojnë nivelin e 4.6% të buxhetit gjithsej, si shpenzimet kapitale, po ashtu dhe programet për rritje kapacitetesh dhe edukuese.

Kujdes!

Një nivel i tillë i shpenzimeve në një mesatare disavjeçare, duke marrë në konsideratë edhe zhvillimet e performancës ekonomike vendore duhet të nxitë një adresim në ministritë që analizojnë politikat e punësimit dhe edukimit profesional, për një politikë buxhetore më të përshtatur në periudhën e programeve buxhetore në nivel kombëtar me shtrirje rajonale, por edhe për të shërbyer me fokus konkret në përmbushjen e objektivave për zhvillim të tregut dhe nxitje të ekonomisë.

Politikat që kanë mbetur të pazhvilluara duhen të jenë objekt i analizës së gjithë ekspertizës së mundshme në tregun privat dhe publik, për të adresuar mosveprimet sipas segmenteve institucionale, por edhe mungesën e vullnetit për të bërë transparencën me të dhëna korrekte dhe në kohën që përcaktohet nga legjislacioni për informimin e publikut.

5. Llogaridhënia si proces ballafaqimi mes Bashkisë dhe shoqërisë civile është në nivele deri diku të mira si model dialogimi, por ka nevojë përmirësimi në cilësinë e transparencës.

Në traditën shumëvjeçare është një perceptim mjaft i përhapur te publiku dhe shoqëria civile mosdhënia e llogarisë nga të zgjedhurit e bashkisë, për premtimet e parealizuara apo programet e pazhvilluara, përveç institucioneve që kanë detyrë auditimin e performancës ligjore dhe financiare të bashkisë.

Megjithë përpjekjet e ekspertëve të shoqërisë civile dhe të pavarur për të monitoruar punën e qeverisjes vendore (të ngjashme me modelin e këtij projekti), rrallë deri tani të zgjedhurit janë ballafaquar direkt me premtimet edhe pse në vitet e fundit janë bërë përpjekje per bilance mbi realizimet e premtimeve.

Llogaridhënia duhet të burojë pikërisht nga analiza që konsideron zbatueshmërinë e programit politik nëpërmjet monitorimit të vendimeve të këshillit bashkiak, por edhe performancës së Bashkisë dhe Kryetarit të saj, si dhe opinionit të publikut, ku përfshihen kategori dhe shtresa të ndryshme të komunitetit vendor.

Në monitorimin dhe analizën e llogaridhënies mbi performancën e bashkisë Elbasan rezulton se janë zhvilluar takime të rralla në këtë format (ekspertiza e shoqërisë civile me ekspertët dhe punonjësit e bashkisë).

Edhe nga Anketimi i publikut të Elbasanit nga Albanian Tax-Economic Center – ALTAX:

Kur i drejtuam pyetjen “A jeni ftuar në ndonjë mbledhje/takim publik të Këshillit Bashkiak?”, 10% e tyre përgjigjet “PO” dhe 90% e tyre përgjigjet “JO”.

Ndërsa pyetjes “Sa shpesh ke marrë pjesë në mbledhjet e këshillit Bashkiak?” për ata që janë ftuar në mbledhje, 87% e tyre përgjigjet “Nganjëherë” dhe 13% e tyre përgjigjet “Nuk kam marrë pjesë”. Kjo përgjigje tregon interesim në rast se dialogu do të ishte më i gjerë.

Kur ne i pyetëm “Jeni të kënaqur me nivelin e diskutimeve në mbledhjet e këshillit Bashkiak?”, 13% e tyre përgjigjet “PO”, 25% e tyre përgjigjet “JO” dhe 63% e tyre përgjigjet “Deri diku”. Ky reagim mendojmë se ka nevojë për qartësim dhe për analizë nëse konfirmohet edhe nga anketime të tjera të ngjashme.

Vini Re!

Nisur nga situata e vështira në ekonominë rajonale, me qëllimin e përgatitjes për përballje të efekteve të një goditjeje negative ekonomike (duke stimuluar qytetarët që migrojnë në vitet e ardhme), autorët e raporti, në përkrahje të stimulit ekonomik përgjithësisht bien dakord mbi tre drejtime, se si duhet të kryhen shpenzimet stimuluese përtej madhësisë së madhe të stimulit në rrethanat më të mira.