E ardhmja e PPP në Ballkanin Perëndimor, sipas analizës së FMN-së
Në një analizë kërkimore[1] të përgatitur nga një grup eskpertësh me përvojë[2] të Fondit Monetar Ndërkombëtar (FMN) vihet theksi mbi nevojën që kanë vendet e Ballkanit Perëndimor për të rritur prezencën e infrastrukturës. Ndër të tjera kjo qasje pretendohet se luan një rol të rëndësishëm në përmbushjen e objektivave të tranzicionit të energjisë, duke bashkuar burimet (kapitalin dhe ekspertizën) dhe duke ndarë rreziqet midis partnerëve publikë dhe privatë.
Nga ana tjetër, vendet duhet të ngushtojnë diferencat me nivelin e infrastrukturës në vendet e Bashkimit Europian. Por, për ta një sfidë kryesore për rritjen e investimeve publike në rajon është mungesa e hapësirës fiskale.
Në këtë mes mbetet ende një dilemë e madhe për secilin vend zgjedhja e një mekanizmi të përshtatshëm financimi për të përmbushur nevojat e zhvillimit pa kompromentuar qëndrueshmërinë e borxhit është kështu një çështje me vend për rajonin.
Analiza e ekspertëve të FMN-së synon të ofrojë një pasqyrë dhe udhëzime për përdorimin e PPP-ve në Ballkanin Perëndimor.
Një përmbledhje të rekomandimeve përmes gjetjeve të tyre janë më poshtë:
Ndërsa ka përfitime nga PPP-të e dizajnuara dhe të zbatuara mirë, ato mbartin gjithashtu një potencial për rreziqe të mëdha fiskale dhe rritje të kostove nëse nuk menaxhohen mirë. Përfitimet e mundshme konceptuale të PPP-ve janë dokumentuar mirë në literaturë dhe përfshijnë argumente të efikasitetit të bazuara në shpërndarjen e burimeve sipas avantazheve krahasuese të sektorit publik dhe privat. Kur projektohen dhe zbatohen mirë dhe zbatohen në projektet e duhura, PPP-të sjellin shumë përfitime të mundshme.
Përdorimi i duhur i PPP-ve mund të mbështesë zhvillimin e infrastrukturës dhe të përmirësojë ofrimin e shërbimeve publike. Megjithatë, PPP-të si mjete investimi mbartin gjithashtu të meta të mundshme, kryesisht për shkak të kompleksitetit dhe vështirësive të tyre në përshtatjen afatgjatë të devijimeve të paparashikuara – këto probleme reflektohen në mungesën e efikasitetit të kostos në shembujt e botës reale.
PPP-të gjithashtu mund të krijojnë një “iluzion fiskal” për qeveritë, ose një perceptim të hapësirës fiskale të zgjeruar, e cila mund të çojë në një përfshirje të projekteve me cilësi të ulët dhe të kushtueshme fiskale, të cilat përndryshe do të ishin refuzuar.
Shpesh, detyrimet direkte dhe kontingjente të krijuara nga PPP-të në sektorin publik nuk njihen, regjistrohen dhe/ose menaxhohen në mënyrë adekuate, gjë që mund të jetë një burim i rëndësishëm i rreziqeve fiskale.
Vendet me programe të suksesshme PPP zakonisht përfitojnë nga një kornizë e qartë dhe e mirë-projektuar e qeverisjes së PPP, e cila mbulon të gjitha fazat e ciklit jetësor të PPP.
Këto përfshijnë: (i) kontrollin institucional mbi PPP-të, të tilla si një kuadër ligjor për të qeverisur PPP-të, integrimin me strategjinë dhe buxhetin e investimeve të një vendi dhe fuqitë e forta të Ministrisë së Financave në mbajtjen e kontrollit mbi pasojat e mundshme fiskale të projekteve PPP; (ii) praktikat për prokurimin publik dhe menaxhimin e kontratave, për të siguruar një proces tenderimi transparent, të drejtë dhe konkurrues, si dhe kontrata të mirë-hartuara dhe fleksibël që përfshijnë dispozita për rinegocimin dhe zgjidhjen efikase të mosmarrëveshjeve; dhe (iii) menaxhimin dhe raportimin e kostove dhe rreziqeve fiskale gjatë gjithë ciklit jetësor të PPP-ve.
Për të zbatuar disa prej këtyre ndryshimeve, duhet të ndryshohen rregulloret ligjore.
Vendet e Ballkanit Perëndimor duhet të adresojnë boshllëqet në kuadrin e tyre të qeverisjes PPP për të përfituar plotësisht përfitimet e mundshme të PPP-ve.
– Për sa i përket kontrollit institucional, ndërkohë që kornizat e qeverisjes së PPP-ve janë përmirësuar me kalimin e kohës, mbeten disa mangësi.
Shumica e vendeve të Ballkanit Perëndimor duhet të krijojnë procese të integruara të planifikimit të investimeve publike për identifikimin e projekteve prioritare, si bazë për krijimin e një tubacioni projektesh PPP. Prioritetet e PPP-ve duhet të përputhen me strategjitë përkatëse kombëtare të investimeve. Kornizat e qeverisjes gjithashtu duhet t’i japin Ministrit të Financave një rol kyç dhe aktiv në menaxhimin e një procesi portë për miratimin e projekteve PPP dhe në vlerësimin e kostove fiskale dhe rreziqeve të PPP-ve.
Së fundi, njësive PPP, veçanërisht atyre të krijuara kohët e fundit, duhet t’u caktohen role efektive dhe të qarta. Konsolidimi i proceseve të planifikimit, promovimit dhe negociatave të PPP-ve me një njësi të centralizuar të PPP-së me personel të mjaftueshëm të kualifikuar do t’i lejonte qeveritë të fokusohen në projektet prioritare në shumë sektorë, të zvogëlojë hapësirën për korrupsion të mundshëm dhe të grumbullojë burime të kualifikuara.
Ndarja e funksioneve të ruajtjes së portës duke ia shpërndarë një subjekti tjetër (d.m.th., prokurimi dhe menaxhimi i kontratës pasuese) do të ndihmojë gjithashtu në parandalimin e konfliktit të interesit.
– Në mënyrë të ngjashme, për prokurimin publik dhe menaxhimin e kontratave, ka vend për përmirësim në disa dimensione. Duhet të ketë rregulla më të rrepta për përdorimin e negociatave të drejtpërdrejta. Për vendet që nuk ndalojnë propozimet e pakërkuara, këto duhet të ndalohen si zgjidhja e parë më e mirë, ose duhet të kërkohet e njëjta procedurë konkurruese për to si për propozimet e tjera.
Së fundi, legjislacionet PPP (në vend të kontratave individuale) duhet të specifikojnë rrethanat për rinegocimin e kontratës dhe të ofrojnë hapësirë për zgjidhje alternative të mosmarrëveshjeve përpara se të përdorin mekanizma më formalë.
– Menaxhimi dhe raportimi i rreziqeve fiskale mbetet një nga fushat më të dobëta për vendet e Ballkanit Perëndimor . Vendet duhet të krijojnë korniza për të vlerësuar rreziqet fiskale nga PPP-të, duke përfshirë sisteme specifike dhe baza të të dhënave gjithëpërfshirëse për të llogaritur detyrimet e qarta ose të nënkuptuara nga PPP-të. Këto vlerësime më pas duhet të operacionalizohen për të menaxhuar më mirë rreziqet fiskale nga PPP-të.
Përmirësimet në standardet e kontabilitetit për të pasqyruar më mirë PPP-të dhe shpalosja në buxhetet kombëtare do të ndihmonin në dhënien e një panorame më të plotë të rreziqeve të vërteta të PPP-ve.
[1] https://www.imf.org/-/media/Files/Publications/WP/2023/English/wpiea2023031-print-pdf.ashx
[2] Përgatitur nga Jan Kees Martijn, Yan Sun, Armine Khachatryan, William Lindquist, Yen Mooi, Ezgi Ozturk dhe Hoda Selim
Leave a Reply
You must be logged in to post a comment.